AKHUNLAR

beşinci yüzyılda Batı Türkistan ve Afganistan bölgelerinde devlet kuran bir Türk kavmi. Akhunlara Çinliler “Ye-ta”, Araplar “Hay- tal”, BizanslIlar ise “Eftalitler” demektedirler. Ak- hunların 5. yüzyıl başlarında Sibirya’daki Hun- Türk imparatorluğunun yıkılması netîcesinde batıya göç ederek bu bölgeye yerleşen Hiungnulann bir kolundan oldukları tahmin edilmektedir. Buraya yerleştikten sonra İran’daki Sâsânîler ile savaşarak topraklarını genişlettiler. Sâsânîler, Akhun saldırılarına Behram Gûr zamânında karşı koydular. Onun ölümünden sonra Akhunlar, İran’a baskılarını artırdılar. Akhun İmparatoru Aksungur Han, himâyesine aldığı Firuz’u, Sâsânî tahtına çıkardı (459). Bu yardımına karşılık Telekan ve Tir- miz şehirlerini aldı. Kuzey Hindistan’a düzenlediği bir seferle Guptalar Devletini yıktı ve Pencab’ı ele geçirdi (470). 499 yılında İran’da Mejdek taraftarlarının çıkardığı isyanda tahtını kaybeden Sâsânî hükümdârı Kubad, Akhunlara sığındı. Akhun hükümdârı Toraman 30.000 kişilik bir kuvvet göndererek isyanı bastırdı ve Kubad’ın tekrar tahtına çıkmasını sağladı. Toraman ve oğlu Mihrikula dönemlerinde Akhunlar güçlerinin zirvesine ulaştılar. Kuzey Hindistan ile Orta Asya’da Karaşar ve Kandehar dolayları ülke topraklarına katıldı. 515’te Toraman’m ölümü üzerine yerine geçen oğlu Mihrikula 530 yılına kadar sürdürdüğü akmlarla Pencap bölgesini tamâmen ele geçirdi. Budizm inancına şiddetle karşı çıkan Mihrikula, Hunların bu inancı benimsememeleri için sıkı tedbirler aldı. Çok sayıda buda tapınağını yıktırdı. Ancak Orta Asya’da Göktürklerin ve batıda Sâsânîlerin giderek güçlenmeleri, Akhunların hâkimiyetlerini uzun müddet korumalarına imkan vermedi. Göktürkler, Sâsânîlerle birleşerek Pencap
dışında bütün Akhun topraklarını aralarında pay ettiler (563-567). Akhunlar, küçük beylikler hâlinde uzun müddet varlıklarını devâm ettirdiler. İs- lâmiyetin yayılması esnâsında Arablar, Toharistan bölgelerinde Akhunlara rastlamışlardır. Bunlar, Sâsânîlere karşı müslüman Arapların saflarında yer almışlardır. Afganistan’daki Dürrâniler ile Ka- laç Türkleri, Akhunların soy undandırlar.