tefsir, hadis, fıkıh
âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden. İsmi
Abdullah, babasının ismi Ebû Mansur Muhammed
bin Ali el-Ensârî el-Hirevî, künyesi Ebû İsmâil’dir.
Eshâb-ı kirâmdan Hâlid bin Zeyd Ebû
Eyyûb el-Ensârî’nin soyundandır. 1006 (H. 396) senesinde
Herât’ta doğdu, 1088 (H. 481)de orada
vefât etti.
Dört yaşındayken ilim öğrenmeye başladı.
Dokuz yaşından îtibâren Kâdı Ebü’l-Mansûr ve
Carûzî’nin derslerine devâm etti. Zamânının diğer
âlimlerinden çeşitli ilimleri tahsil etti. Gece-gündüz
ilim tahsiliyle uğraştı. Geceleri kandil ışığında
hadîs-i şerîf yazardı. Hadîs-i şerîf toplamak
için çeşitli şehirlere gitti. Üç yüz hadis âliminden
hadis dinledi. 300.000 hadîs-i şerîfi ezbere bilirdi.
Hâce Yahyâ İmârî’den tefsir okudu. Ebü’l-Hasan
Harkânî’nin sohbetlerinde bulundu ve tasavvufta
yetişti. Şeyhülislâm idi. Büyük âlim ve velî olup,
pekçok kerâmetleri görüldü. Vâz ve derslerinde
Ehl-i sünneti müdâfaa eder, mezhepsizlik ve bid’atlerin
kötülüğünü anlatırdı. Allahü teâlânın rızâsına
kavuşturan yolda yürümek isteyenlerin evliyâya
ve hakîkî din âlimlerine çok bağlı olmasını isterdi.
O büyüklere dil uzatanların zavallılıklarını
her defâsında ifâde eder ve; “Yâ Rabbî! Her kimi
felâkete düşürmek istersen onu İslâm âlimleri üzerine
atarsın. Yâ Rabbî! Dostlarını öyle yaptın ki,
onları tanıyan sana kavuşuyor ve sana kavuşamayan
onları tanımıyor.” buyururdu.
Kendisinden Ebü’l-Vakt Abdülevvel, Ebü’l –
Feth Nasr bin Seyyâr gibi âlimler ilim öğrendi.
Abdullah-ı Ensârî’nin güzel sözlerinden bâzıları
şunlardır:
“Malı seviyorsan yerinde kullan ki, sana sonsuz
arkadaş olsun. Sevmiyorsan ye de yok olsun.”
“Sabır; nefsi istenilmeyen bir şeyden, dili şikâyetten
alıkoymaktır. Sabır üç derecedir: Birincisi,
Allahü teâlânın nîmetlerini ve azâbını düşünerek
günâh işlemekten kaçınmaktır. İkincisi ibâdete
ihlâs ile ve şartlarını yerine getirerek devâm
etmeye sabretmektir. Üçüncüsü de belâlara sabretmektir.”
Eserleri:
Menâzil-üs-Sâirîn (Tasavvufa dâirdir), Şemsül-Mecâlis,
Envâr-üt-Tahkîk, Tefsîr-ül-Kur’ân,
Hulâsa fî Şerh-i Hadîs, Şerh-ut-Tearrüf li-Mezhebi
Ehl-it-Tasavvuf, Menâkıb-ı İmâm-ı Ahmed
bin Hanbel, Tabakât-üs-Sûfiyye. Molla
Câmi bu son eserden istifâde ederek Nefahât-ülÜns
kitabını yazmıştır.