Hindistan’da yetişmiş
olan âlim ve târihçi. İsmi, Abdülhay bin
Fahrüddîn bin Abdilâlî’dir. Peygamber efendimizin
torunu hazret-i Haşan’ın soyundan geldiği için
sl-Hasenî nisbesiyle meşhûr oldu. 1869 (H.1286)
senesinde Hindistan’ın Lüknov şehri yakınlarında
doğdu. 1923 (H.1341) senesinde aynı yerde vefât
îtti. Kabri oradadır.
Dedeleri Moğol istilâsı sırasında Bağdât’tan
Hindistan’a göçmüşler ve burada İslâmiyeti yaymaya
çalışmışlardır. Abdülhay Hasenî ilk tahsiline
doğduğu yerde başladı. Lüknov’daki devrinin
tanınmış âlimlerinden Arapça, fıkıh, tefsîr ve aklî
ilimleri öğrendi. Daha sonra o zamânın önemli
ilim merkezlerinden Bhopal’da hadîsten tıbba kadar
çeşitli ilimleri tahsil etti. Daha sonra Hindistan’ın
önemli ilim merkezleri olan Delhi, Sehâranpûr,
Diyobend, Pâniput ve Serhend gibi yerlere
gitti. Oralarda bâzı âlimlerin derslerini tâkib
îderek icâzet aldı. 1895 (H.1313) senesinde Lüklov’da
yerleşti. Zamânının büyük bir kısmını ilmi
çalışmaya ayırdı. Nedvet-ül-Ulemâ adıyla 1893
senesinde kurulan cemiyetin çalışmalarına katıldı.
1915 senesinde bu cemiyete müdür oldu. Ölümüne
kadar Nedvet-ül-Ulemâ ve ona bağlı bir kuruluş
olan Dârülulûm’da çalıştı. Arap, Fars, Urdu dil
ve edebiyâtlanyla İslâm sonrası Hindistan târih ve
medeniyeti, ilim ve telif hareketleri hakkında araştırmalar yaptı.
Son günlerine kadar kitap yazmakla
meşgûl oldu. 2 Şubat 1923 (H.1341) târihinde
Lüknov’da vefât etti. Seyyid Alemullah’ın zâviyesinde,
onun kabri yanma defnedildi. Ebü’l-Hasan
Ali el- Hasenî en-Nedvî ile Nedvet-ül-Ulemâ
Cemiyeti eski başkanı Abdülâlî el- Hasenî onun
oğullarıdır.
Eserleri:
1. Nüzhet-ül-Havâtır ve Behcet-üI-Mesâmî
ven-Nevâzır: Hicrî birinci asırdan 14. asra kadar
Hindistan’da yaşamış âlim, evliyâ, edîb, siyâset ve
devlet adamlarının biyografilerini içine alan bir
eserdir. Arapça ve sekiz cilt olan bu eserde 4500
kadar kimsenin biyografisi vardır. Eserin birinci
cildi hicri 1-7. asırlara, diğer cildler ise hicri sekizinci
yüzyıldan başlamak üzere her bir cildi bir
yüzyıla tahsis edilmiştir. Eserin ikinci cildi, İbn-i
Hacer el-Askalânî hazretlerinin Ed-Diirerü’l-Kâmine
adlı eserinin zeyli olarak 1931 (H.1350) senesinde
Haydarâbâd’da neşredilmiştir. Yedinci
cilde kadar olan diğer cildler 1947-1959 (H.1366-
1378) yılları arasında, sekizinci cildi ise 1970
(H.1390) yılında Haydarâbâd’da basılmıştır.
2. Ma’ârif-ül-Avârif fi Envâ-il-Ulûm velMeârif:
İslâmiyetin Hindistan’da yayılışından
yirminci yüzyılın başlarına kadar Hindistan’da
eğitim ve öğretim târihi, din ve fen ilimleri, dil,
edebiyât, târih ve coğrafya alanındaki gelişmeler
ve bu dallarda yazılan eserlerden bahseder. Bu kitab
Es-Sekâfet-ül İslâmiyye fil-Hind adıyla neşredilmiştir.
3. Telhîs-ül-Ahbâr: Hadîs alanında yazdığı bu
eserde senedler verilmeksizin sâdece hadîs-i şerifler
zikr edilmiştir. Sahih hadîslerin bulunduğu
bu eser, müellifin vefâtından sonra Tehzîb-ül-Ahlâk
adıyla neşredilmiştir.
4. Cennet-ül-Meşrik ve Matlau Nûr-il-Müşrik:
Hindistan’ın coğrafyası ile İslâm sonrası târihinin ele
alındığı eserde Hindistan’da İngiliz hâkimiyeti
ve Hindistan bağımsızlık hareketlerine de
yer verilmiştir. Eser, EI-Hind fil- Ahd-il-İslâmî
adıyla 1972 (H.1392) senesinde Haydârâbâd’da
yaymlanmışdır.
5. Münteha’l-efkâr.
6. Gül-i Rânâ.
Abdülhay el-Hasenî’nin bunlardan başka Urduca,
Arapça ve Farsça eserleri ve risâleleri de vardır.