İskenderiye kütüphanesi

İskenderiye’de Ptolemaios Soter (M. ö . 323-285) tarafından kurulan kütüphane; Ptolemaios Philadelphos (M. ö. 285-246) ile büyük oğlu Ptolemaios Euergetes (M. ö. 246-221) zamanında genişletilmiştir. Ptolemaios Soter tarafından kurulan kütüphane, Museion adı verilen Brucheion mahallesinde, kral sarayının içinde bulunan Krallık akademisinin bir bölümünü teşkil etmekte idi. Yeri aşağı yukarı bellidir; fakat kalıntıları bugünkü sokak seviyesinden çok aşağıdadır. Binanın düzeni hakkında bilgi yoktur. Ana hatları, tarihçi Strabon’un anlatışına göre, bir eksetra ile bankoları kapsayan salondan meydana gelir. Bu yapının daha çok Yunan gymnasion’larına benzediği ve bu sebeple Atina’daki Aristoteles Lykeionu ile mukayese edilebileceği sonucuna varılmaktadır. Bu kütüphanenin görünüşü hakkında da bilgi yoktur; okuma salonları ile kitap depolarının birbirinden ayrı olduğu kesindir. Kitap tonozları, üzerine etiket konulmuş olarak, tıpkı imparatorluk devrinde olduğu gibi, raflara yerleştirilmişti. Kütüphanenin ilgi çekici bir resmini Treves (Trier) yakınında Naumagen’de bulunan bir kabartma üzerinde görmek mümkündür. Bu kabartma bugün kaybolmuş olmakla birlikte, bunun XVII. yy.’da yapılmış olan bir gravürü, tomarların bulunduğu safın dibinde bir okuyucunun arşivden yararlandığını göstermektedir. Her ne kadar Vitrivius, İskenderiye kütüphanesi münasebetiyle depolardan söz etmişse de kitap depolarının çok sonraları kullanılmağa başlandığı anlaşılmıştır. İskenderiye’nin siyasî önemi azaldığı zaman, kütüphane de eski önemim kaybetmiş ve İskenderiye limanı yangınında yanmıştır (M. ö. 47). Harabe üzerinde, 1948 yılında kurulan el farabİ kütüphanesi vardır. Kütüphanenin kitap durumu: papirüsün M ısır’da ucuz olması, kütüphanenin düzenlenmesinde rol oynamıştır. Ptolemaios Philadelphos’un aydınlatıcı fikirleri, kitapların basılışı ve tercüme edilişi ile büyük bir hız ve kuvvetle yayıldı. Bilinen Yunan, İran ve Hint elyazmaları, Yunanistan’ın ve Asya’nın bütün bölgelerinden M ısır’a getirildi. Hattâ Yunan yazarı Galen’e göre (M.ö. II. yy.) İskenderiye limanına yabancıların girmesi beyana tabi tutulur ve yanlarındaki kitapların teslimi istenirdi. Teslim ettikleri kitapların miktarı hakkında kesin bir rakam söylenemez; ama İskenderiye kütüphanesindeki tonozların sayısı pek fazla olduğundan tahminen 500 000 rulo olduğu sanılmaktadır. Kütüphanede Kallimakhos zamanında, aşağı yukarı 490 000, Sezar zamanında ise 700 000 rulo bulunmaktaydı. Kallimakhos, bütün değerli kitaplar için bir katalog tanzim etmiş ve 120 sınıfta toplamıştır.