YUSUF HAS HACİB VE KUTADGU BİLİG
Balasagun’da doğan, orada Arap ve Fars dili ve edebiyatı, tarih, felsefe, tıp gibi bilim dallarında öğrenim gören Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bütg (Mutluluk Veren Bilgi, 1069-1070) adlı esetlni YAta^anlı kukümdaıı
ötüıü <<WWdb\\V>> ne atanmıştır. \\k İslâmî’TüıV mesnevisi olarak kabul edilen Kutadgu Bi-/ıg’de Eski Yunan, Hint, Çin, İran düşüncesinden izler taşıyan devlet anlayışını oluştururken, eski Türk devlet geleneği {töre) ile İslâmî öğeleri ustaca kaynaştırmış, bir senteze varmıştır. Platon’unDev/ert (Politeia) gibi, Orta Asya Türk-lslam dünyasının devlet felsefesinin anlatıldığı mesnevide, dört ana ilke, yönetimdeki dört kişiyle simgeleştirilmiştir: doğru yasa (.Küntogdı, Gün doğru, hükümdar); mutluluk (Ay toldt, Dolunay, vezir); akıl ve anlayış (ıÖğdüîmiş, Övülmüş, vezirin oğlu), yaşamın ve dünyanın sonu, ahret (Odgurmuş, Uyanmış, vezirin kardeşi/akrabası). Yöneticilerin temel nitelikleri ve görevlerinin, saray örgütü vb’nin devlet yönetme anlayışı çerçevesinde anlatıldığı Kutadgu Biîig, Türk-lslam Ortaçağı’na özgü bir devlet ütopyasıdır. Bu ütopyada üstün bir konumu olan bey, ulusçu ve demokrat tavırlarıyla seçkinleşir; doğru yasa koyucu ve uygulayıcıdır; halkını, ülkesini adaletle ve merhametle yönetir; bilgiyi ve aklı yücetir; akıllı danışmanları çoktur; halkına doğru yolu ve erdemleri öğretir; bu dünyada bilgiye verdiği önem, öbür dünyadaki yerini de belirleyecektir.
