ALİL a ve sıf. (fr. aliyle) Org. kim. ilk kez sarmısakta sülfür biçiminde bulunan, CH2 = CH—CH2formülünde tek değerli kök. || Alil bileşikleri, alil kökü içeren bileşikler. (Bk. ansikl. böl.)
—Polim. Alil türevleri, bir ya da birçok alil kökü içeren monomerlerin polimerleşme-siyle elde edilen reçineler, (Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL.Org. kim. Alıl kökü birçok organik maddenin bileşimine girer. Alil alkol bir yana bırakılırsa, organik moleküllere alil kökünün girmesini sağlayan en önemli bileşikler alil halojenürleridir. Alil alkol üzerine brom ya da iyotla fosfr – etki ettirilerek bromür ve iyodür hazıı.anır. Bu elementler nükleofil ornatma tepkimelerine kolayca girer; çünkü C=C çift bağı, iki moleküllü tepkimeleri olduğu kadar tek moleküllü tepkimeleri de hızlandırır.
Alil klorür, önemli bir sanayi ara ürünüdür ve propilen, 600°C’ta klorlanarak hazırlanır. Hipoklorit asidin etkimesini alkali işlem izlerse, alil klorür, epıklor-hidrin ve gliserol verir.
AHİ alkol (2-propen-1-ol), alil klorürün hidrolizi ya da akroleinin indirgenmesi sonucunda elde edilen önemli bir sanayi ara ürünüdür. Bu ürün klorlama ve alkali işlemle epiklorhidrin ve glıserola, hıdrojen-lemeyle propil alkole dönüştürülebilir. Esterleriyse polimerleşme ve eşpolimer-leşme monomerleridir.
İki tür alil konum değişimi vardır. Birincisi, ornatılmış alil türevleri üzerinde kolayca görülen anyon konum değişimidir. Bu olay, her şeyden önce iki izomer arasında az çok hızla kurulan bir denge biçiminde ortaya çıkar:
CH,—CH=CH—CHjCI *± *
CH,—CHCI—CH=CH2;
ayrıca konum değişimi eşliğinde ornatma tepkimesi de bu türe girer; tepkime bir C = C çift bağının yer değişimi ve bir elektron alıcı ornatan (CI, OH, NR2) biçiminde oluşur:
CH,—CH=CH—CHjCI + HjO -* CH3—CHfOH)—CH—CH2 + HCI.
Ornatmanın tam konum değişimiyle birlikte oluşumu çok seyrek görülür ve genel-
i kle izomer karışımları elde edilir.
İkinci tür, ”alil-propenil” konum deği-ş mı denilen proton değişimidir:
Z—CH2—CH=CH -> Z—CH—CH—CH,. Bu konum değişiminin katalizini sağlamak ç n asitler kullanılabilirse de daha çok cazlara başvurulur (baz kullanılırsa Z gru-Cjnun elektron alıcı olması gerekir). Bu îepkıme keton-enol dengesine benzer çok genel bir dönüşümdür.
—Polım. Alil türevleri, yani CHj=*CH—CH2—R çok yavaş polimerleşir; buna karşılık sti-ren ya da maleik anhidritle eşpolimer-eşneleri çok kolay elde edilir. En çok «banılan alil monomerleri arasında dialil -laatiar ve dialil karbonatlar sayılabilir; bu —c^omerler, üç boyutlu makromolekül
ağları oluşturarak polimerleşirler; böylece erimeyen, suda çözünmeyen çok saydam polimerler elde edilir. Bükülebilen bu ürünler, aşınmaya ve toz çiziklerine karşı iyi dayanan organik cam yapımında kullanılır.
