İLK ELEKTRİK İLKELERİ
Paris Bilimler Akademisi’nden bir kimyacı, Charles-François de Cisternay Du Fay (1698-1739), Gray’in elektrik çalışmalarında, yeni buluşların fırsatını gördü.
Böylece, tüm cisimlerin sürtünmeyle elektriklenebileceğim gösterdi. Deney, o zamana kadar, metallerle gerçekleştirilememişse, bunların mutlaka yalıtkan bir sapla tutulmaları veya yalıtkan bir ipe asılmaları gerektiğini açıkladı; aski taktirde, elektrik, deneyi yapımn vücudu üzerinden zemine doğru veya iletken bir tel aracılığıyla tavana doğru akacaktı.
Du Fay, iletken ve yalıtkan kavramlarım bu şekilde açıklığa kavuşturduktan ve genelleştirdikten sonra, elektrik deneylerinin bir diğer «kararsızlık» halini inceledi: çekim olaylarım, bazen güçlü bir itme izliyordu. Nitekim, sürtünmüş bir cam çubuk tarafından çekilen küçük bir altın varak, çubuğa temas ettikten sonra şiddetle itiliyordu. Acaba basit bir sıçrama mı söz konusuydu? Du Fay, çubuğun, elektriğinin bir bölümünü altın varağa aktarmasından kaynaklanan gerçek bir itmenin söz konusu olduğu konusundaki varsayımım doğrulamak için deneylerine hız verdi.
İki elektrik türü
Umulmadık bir şekilde kafası karışan Du Fay, ne yapacağını bilemez durumdaydı ve duygularını şu şekilde ifade etti: «Beni olağanüstü şaşırtan, şu deney oldu: bir cam tüpü elektriklendirmek için ovaladım ve üzerine bir altın varak düşürdüm. Varak tüpe değer değmez yukarıya doğru itildi ve sekiz ila on inçlik bir mesafede, hemen hemen hareketsiz kaldı. Bir altın varağı tüpün üstüne bu şekilde havalandırdıktan sonra varağa, sürtülmüş ve elektriklenmiş bir reçine parçası yaklaştırdım; yaprak hemen buna yapıştı… itiraf edeyim ki, kendimi tam tersi bir sonuca hazırlamıştım, çünkü düşünceme göre, elektriklenmiş olan reçinenin, yine elektriklenmiş olan varağı itmesi gerekiyordu; deneyi defalarca yineledim…»
Gerçekten de sürtülmüş reçine, cam tüpe temas ettirilerek elektriklenmiş altın varağı çeker. Buna karşılık aynı varak, sürtülmüş ikinci bir cam tüp tarafından itilir. Bu durumda cam ve reçine, aynı altın varağa göre, zıt bir davranış göstermektedir. Bazı cisimler cam gibi, diğerleri reçine gibi davramr. Bu durumda Du Fay, «cam elektriği» ve «reçine elektriği» adını verdiği iki elektrik türünün bulunduğunu düşündü. Aynı elektriğe sahip iki cisim birbirini iter ve farklı elektriklere sahip iki cisim birbirini çeker. Sürtme uygulanmış bir cismin edindiği elektriğin yapışım öğrenmek için, onu, sürtünmüş bir reçineyle elektriklenmiş bir tele yaklaştırmak yeterlidir: tel, cisim tarafından çekiliyorsa cam elektriği taşımaktadır; tel itiliyorsa, cisim reçine elektriği taşıyor demektir.
Reçinenin ve camın sürtünmesiyle ayırt edilen iki elektrik türü günümüzde «pozitif» ve «negatif» olarak tanımlanır. Pozitif olarak elektriklenmiş iki cisim birbirini iter. Negatif olarak elektriklenmiş iki cisim de birbirini iter. Son olarak, pozitif bir cisim ve negatif bir cisim birbirini çeker.
