BURSA
BURSA
«Yeşil» diye anılan Bursa, tarihî eserleri ve doğal güzellikleriyle ünlüdür. Erken dönem Osmanlı mimarîsinin en önemli örneklerini barındıran şehir, XV.-XVII. yy’Iarda dokumalarıyla ünlü bir ipekçilik merkeziydi. Şehrin XIX. yy’da başlayan sanayileşmesi 1960’tan sonra büyük bir ivme kazandı. Gelişmesi süren Bursa Türkiye’nin dördüncü büyük şehridir.
Bursa’dan genel görünüm.
COĞRAFÎ KOŞULLAR
Bursa, Marmara Denizi’nin kıyısındaki liman şehirleri ile Batı Anadolu’nun merkezlerini birbirine bağlayan yolların kavşağında yer alır. Uludağ’ın kuzey eteklerinde kurulan şehir daha sonra Bursa Ovası’na doğru yayılmıştır. Şehrin merkezim Uludağ’ın kuzey yamaçlarından inen Gökdere ile Cılımboz Deresi’nin vadileri arasında kalan kesim oluşturur. Uludağ’ın yamaçlarından ovaya doğru inen, bir düz çıkıntı üzerindeki Hisar Mahallesi, şehrin ilk çekirdeğidir. Bursa’nın eski iç kalesinin kuşattığı Hisar Mahal-lesi’nin hemen batısında, ondan Cılımboz Deresi’yle ayrılan Muradiye Mahallesi yer alır. Gökdere’nin doğusunda Yeşil, Emîrsul-tan, Teferrüc semderi uzanır. Şehir batıda, Bizans döneminde şehirden bütünüyle ayrı durumdaki Çekirge’yle (Pitia) birleşmiştir.
İklim. Bursa’nın iklimi Akdeniz ile Karadeniz iklimleri arasında bir geçiş niteliği gösterir. Kışın -25 °C’nin altına düşen sıcaklık yazları 42 °C’nin üstüne çıkar. Ortalama sıcaklık 14,4 °C’dir. Yıllık yağış ortalaması 713,1 mm; ortalama karlı günler sayısı 7,7’dir.
Yeşil Türbe çinilerinden biri.
TARİH
MÖ IV. yy’da Bitinya kralı I. Prusias tarafından kurulan şehre kurucusunun onuruna Prusias ad Olimpos, yani Olimpos’taki (Uludağ) Prusias veya Prusa ad Olimpum adı verildi. MÖ 74’te Roma’ya bağlanan şehir, Roma İmparatorluğu ikiye bölününce Bizans topraklarında kaldı. Bizans döneminde Çekirge’deki kaplıcaları nedeniyle önem kazandı. I. İustinianos Bursa’da bir saray ve hamam yaptırdı. 1071’deki Malazgirt Savaşı’ndan sonra 1080’de Selçuklu komutam Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından fethedildi ama Birinci Haçlı Seferi (1097) sırasında yemden Bizans’ın eline geçti. 1326’da Orhan Bey tarafından Osmanlı topraklarına katıldı ve başkent oldu. 1330’da başkent İznik’e taşındı, 1335’te yine Bursa’ya nakledildi. 1365’te Edirne’nin başkent oluşundan soma da bir kültür merkezi olarak önemini korudu. Anadolu’nun diğer şehirlerinden gelen nüfusla genişleyen, sur dışına taşan şehir önemli bir ticaret ve ipek üretim merkezi olarak gelişti. Ankara Savaşı’ndan (1402) soma şehir Timur kuvvederi tarafından tahrip edildi; Yıldırım Bayezid’in oğullan arasındaki taht kavgaları sırasında şehzadeler arasında el değiştirdi, sonunda Çelebi Mehmed’in elinde kaldı. Karamanoğulları beyliğinin ortadan kaldırılmasından sonra Bursa-
Antalya ticaret yolunun açılmasıyla şehrin ekonomisi car Bursa pazarına getirilen Hint malları, özellikle baharat, Ank Kastamonu’da üretilen soflar buradan Balkanlara, Avrupa’ya deniz ve kuzey ülkelerine (Lehistan, Rusya) gönderilmekteyc nevizli, Venedikli ve Floransak ünlü tacirlerin Bursa’da tems vardı. Bizans döneminde başlayan ipekçilik Osmanlı döneı daha da gelişti. Avrupa’ya yollanan İran ipeği Bursa’da depı pazarlamyordu. Bursa «İpek Yolu»nun batıdaki en uç nokt; dan biriydi. XVI. yy’da Yavuz Sultan Selim İran’dan gelen haı ğe ambargo koyunca ipekten elde edilen gümrük gelirleri ı Mısır ve Rodos’un alınışından sonra XVI. yy’da güvenli der ferleri yapılmaya başlayınca Bursa-Antalya-İskenderiye yolı mini yitirdi. Yine XVI. yy’da Osmanlı topraklanm etkileyeı nomik bunalım, enflasyon, akçenin değerinin düşmesi huzı luklann yaygınlaşmasına neden oldu. İşsiz sekban, levend ve reseli suhteler (softalar) şehrin asayişini bozdu. Bursa 1 1578’de bunların yuvalandıklan kahvehaneleri kapattı. Kend korumak için örgüdenen şehir halkıyla medrese öğrencileri a da çatışmalar yaşandı. Celalî Isyanlan sırasında Tavil Mehrr Kalenderoğlu gibi eşkıya çeteleri Bursa’yı zaman zaman teh ti. XVI. yy’da ayaklanan Abaza Haşan Paşa Bursa’yı ele geç halktan bazı kişileri zorla Rumeli’ye sürdü. Asayiş düzelt sonra Bursa yeniden toparlanmaya başladı. XIX. yy’da yaban mayenin de girişiyle ekonomi canlandı. 1855’te şiddedi bir ds ve ardından büyük bir yangın geçiren Bursa yemden imar ı Osmanlı döneminde bazen sancak bazen eyalet merkezi ı yönetilen Bursa 1867’de yapılan İdarî düzenleme sırasında 1 vendigâr Vilayeti’nin merkezi oldu. Cevdet Paşa, Ahmed Vel şa gibi seçkin valiler şehrin gelişmesine katkıda bulun 1872’de Bursa Belediyesi kuruldu. 1892 yılına ait salnâmedı sa’nın nüfusu 5 118 Rum, 2 548 Yahudi, 7 541 Ermeni ve ‘ Müslüman 76 000 kişi gösterilmektedir. 1907’de Bursa’da A ya, Fransa, Avusturya-Macaristan, İngiltere, Rusya, İspanya, ve Belçika’mn konsoloslukları bulunuyordu. Kurtuluş Sava başında, İzmir’in işgalim izleyen günlerde Bursa’mn yurtsev dınları Albay Bekir Sami Bey’in önderliğinde, Reddi İlhak Ce ti’nin çatısı altında toplandılar. Daha sonra kurulan Müdafa; kuk Cemiyeti Kuvayı Milliye birliklerini örgüdemeye başla örgüdenmeyi engellemek isteyen İstanbul Hükümeti, Müt Dönemi’nde kurulan Divam Harbi Örfi üyelerinden Nemrut 1 lı Mustafa Paşa’yı Bursa’ya vali atadı. Emrindeki birliklerle tutuklatan Bekir Sami Bey onu İstanbul’a geri gönderdi. A Hükümeti, Ege bölgesinde Kuvayı Milliye’yi örgüdeyenlerin 1 da gelen Hacim Muhiddin Bey’i (Çarıklı) Bursa’ya vali atadı lizlerin Mudanya ve Gemlik’e asker çıkararak desteklediği ‘ birlikleri Bursa’ya yöneldiler. Bu güçlere karşı direnişi olanaks lan Bekir Sami Bey ve Hacim Muhiddin Bey şehri boşalttılar, i muz 1920’de Yunanlılar Bursa’yı işgal etti. Bursa’nın hiç sav; dan düşmana terki Türkiye Büyük Millet Mecüsi’nde büyük tü yarattı ve tepkiyle karşılandı. Bu olay nedeniyle meclis küı ne örtülen siyah şal, Bursa’mn 11 eylül 1922’deki kurtuluşuı dar orada kaldı.
OSMANLI MİMARÎSİ
Osmanlılar başkent yaptıktan soma, yeniden kurarcasına in tikleri Bursa’ya cami, medrese, darüşşifa, türbe, hamam, han, vb yapılarla kısa sürede bir İslam şehri kimliği kazandırdılar. X
XV. yy’lar Osmanlı mimarîsinin ilk önemli örnekleri Bursa’d çekleştirildi. Cami, medrese, imaret, mektep, hamam ve hany nndan oluşan (günümüze yalnızca cami ile han ve hamam ulc miştir) Orhangazi Külliyesi (1339-1340), külliye tarzı yapılann neklerindendir. I. Murad’ın adını taşıyan Hüdavendigâr Külliye camii, alt katı cami, üst katı medrese olarak düzenlenmiş iki ka marîsiyle Osmanlı sanatında benzeri olmayan bir örnektir. Ca: kuzeyindeki I. Murad (Hüdavendigâr) Türbesi 1722’de ve 15 yenilenmiştir. Yıldırımbayezıt Külliyesi’nin (1390-1395) kesir tan yapılmış camii, özenli taş işçiliğiyle dikkat çeker. Camini marî tarihi açısından en önemli bölümlerinden biri, öne beş, y; ikişer Bursa kemeriyle açılan, beş kubbeli son cemaat yeridir. ( nin kuzeydoğusunda Yıldırım Türbesi (1406) yer alır. Burs; anıriann en büyüğü olan Bursa Ulucamii (1396-1400), Bursa ü da denilen erken Osmanlı mimarîsinin en önemli ömeklerind ridir. Çok ayaklı ulu camiler planındaki yapımn ana 12 mek; ayakla 20 bölüme aynlmış ve her bir bölüm kubbeyle örtülm Kuzey cephesinin köşelerinde y eralan iki minaresi mermer k; tuğla gövdelidir. Bursa’nın simgesi sayılan Yeşil Külliye (1419-‘ cami, türbe, medrese, imaret, hamam ve handan oluşur. Külli
52
