YAŞLI CRANACH
Dinî resimlerden portrelere, Kitabı Mukaddes sahnelerinden mitoloji sahnelerine, solgun, bitkin Havva’lardan şeffaf kumaşlarla örtünmüş Venüs’lere kadar çeşitli tablonun yaratıcısı olan Lucas Cranach, Vıyana’da olduğu kadar Saksonya seçici prenslerinin sarayında da büyük üne kavuştu ve ilk Alman Rönesansı’nın çarpıcı sanatçılarından biri olarak kendini kabul ettirdi.
Yaşlı lakabıyla anılan baba Lucas Cranach, Alman R::a sı’nın başlangıç yıllarında sanatçıların takip ettiği yoldan pa yeni bir üslup arayışına girişti: XV. yy sonlarına has, hikâye a ye ve süslemeye dayalı kompozisyonlardan uzaklaşarak ta ve peyzaj arasında kurduğu sıkı bağlar sayesinde geniş _”aJ kazanan eserler yarattı. Oğlu genç Lucas’m da çalıştığı at:: ı de yüzlerce tablo ve gravür yapıldı. 1500 yılında başlayar. rı. yük çaplı üretim, ressamın üslup alanındaki evrimini izlen f •> sanat hayatında değişik uzunlukta iki dönem olduğunu rıa meye imkân verir: birkaç yıl süren ilk dönem, güçlü ve he’.— tik sanat sınırları içinde kalan ürünler dönemidir; söz _• ~ eserlerdeki sağlamlık bazen belli bir çirkinlik araştırır..;;-kaynaklanır; bu çalışmalar, Saksonya seçici prenslerinin da geçirdiği ikinci dönemde yapılmış panoların bir dere;; ‘ dar soğuk görünüşlü zarifliğine ters düşmektedir.
KRONANCH’TAN VİYANA’YA
Lucas Müüer (veya Sunder) 1472’de Franken’de, Bambe:z rnnda, küçük Kronach kasabasında doğdu, adını da bura-;: Gördüğü sanat eğitimi konusunda neredeyse hiçbir bilgi -ancak babasının, hiçbir eseri bilinmese de ressam olduğu k==: bu yüzden resim yapmayı babasının yanında öğrenmiş düşünülebilir. 1498’e kadar doğduğu kentte yaşadığı zanr.s^-daha sonra Ren Vadisi’ni izleyerek 1500’e doğru Viyana y; ; tahmin ediliyor. Orada bazı bilginlerin portrelerini yapt r arasında tarihçi Cuspinian’ın (1502-1503) ve karısı Annar_’ de vardı. Viyana Üniversitesi rektörü Johann Stephan Reus; ve karısınınkilerle birlikte bu portreler Cranach’m, insani;:: rakterindeki çeşitliliği verme isteğini yansıtır; bunlardaki p-jik yoğunluk, konunun peyzaj içine oturtulmasıyla daha d; ; mıştır; ressamın bu kaygısına bütün eserlerinde rastlanır.
Cranach’ın söz konusu döneme ait çalışmaları, reni^; canlılık, çizgilerdeki kıpırtı ve bir de ifadeci arayışıyla ker.— belli eder. Bazı kompozisyonları özellikle de ağaç üstüne p leri büyük bir ihtimalle Almanya’nın güneyindeki sanatça Dürer’in araştırmalarından esinlenmiştir. Cranach’ın o s::; ünlü çağdaşıyla karşılaşıp karşılaşmadığı bilinmez ama bir ihtimalle onun «Mahşer» (1498) dizisini görmüştür, ayrıca r. nistlere hayranlık besleyen Cranach’ın, Dürer’in kenti olar. berg’de kalmış ve orada ressamın bazı tablolarını görmüş : gerekir. Gerçekten de «Çarmıha Geriliş» (1500’e doğru) büy çüde Dürer’in eserlerini hatırlatan dramatik bir anlayışın gibidir ve Tuna Okulu olarak adlandırılan gotik resim sar. evresini (Altdorfer’den Wolf Huber’e kadar) müjdeler; bec; natüralist nitelikteki modlesi, kanlar içindeki Isa, her iki r..
«Martin Luther Tann ’nın Bağında».
Wittenberg’deki Meryem Kilisesi’ne ait tablo; 1520’ye doğru yapılmıştır.
BAŞLICA ESERLERİ
1500’e doğru Çarmıha Geriliş
1502 Günah Çıkaran Aziz
Hieronymus
1504 Mısır Yolunda
Dinlenme
1509 Torgau Sunak
Arkalığı
1512’ye doğru Paris’in Seçimi
1520’ye doğru Martin Luther’in
Portresi
1520’ye doğru Genç Kız Portresi
1528 Âdem ve Havva
1530 Yeryüzü Cenneti
1530’a doğru Yudit
1532 Lucretia
1537’den sonra Havuz Başında
Uzanmış Irmak Perisi
1543 Bir Saksonya Prensi
1550 Kendi Portresi
ı Dell». Prag’da, Krallık Sarayı Ulusal Galerlsi’ndekl bir tuvalden detay.
CRANACH AİLESİ
Iranach’m, Kronach’ta ressamlık yapan babası Hans ta-tirildiği sanılır. O da kendi atölyesine ardı ardına iki oğ-etti. Büyük oğlu Hans 1537’de Bologna’da öldü; üstünde fleri bulunan iki tablonun («Sakallı Bir Delikanlının Portre-f ile Omfale») ona ait olduğu sanılır; ayrıca hayatının son ya’ya yaptığı bir yolculuk sırasında gerçekleştirilmiş de-disine mal edilir. Genç lakabıyla anılan öbür oğlu Lucas, /ittenberg, öl. Weimar, 1586), babasıyla yakın ilişki için-jja çalıştı, onun üslubunu pek çok tabloda yineledi; ne var adar sağlam değildi, renkler de daha yavandı {«insanlığın ^orisiyle Çarmıha Gerilme», 1555).
s Cranach’ın imzasında görünen değişiklik, sanatçının tarih »erlerinin hangi döneme ait olduğunu belirlemeye yarar: ıç içe geçmiş olan adının başharfleri («LC») 1506’âan sonra amıştur. 1508’de Saksonya elektörü ressama bazı armalar hten sonra da adının başharfleriyle birlikte bulunan veya on-kullanılmış olan kanadı yılan, Cranach atölyesinin markası Yılanın neredeyse diklemesine açılmış olan kanatlarının k yatay doğrultuda olduğu görüldü. Cranach’ın imzası bu .e onun ölümünden sonra da kullanıldı: hatta bazı uzmanlar isinin ölümünden önce atölyeye yeniden dönmüş olması ge-Lucas Cranach’ın kendi markasını görme eğilimindedirler.
, askerlerin yüzlerindeki hoşnutsuzluk ve kaygı veri-Tedeki doğanın vahşi görünüşüyle birleşerek bir kor-şe ortamı yaratır; aynı şey, gençlik eserlerinin pek ço-sr, ama Viyana döneminin son tablolarından biri olan ıda Dinlenme»âeki (1504) o eşsiz sükûnetle çatışır.
ENBERG SARAYI
.geler Cranach’ın 1505 baharından beri Wittenberg’de nu doğrular. Viyana’ya giden ressam bu kente kuşku-
2 veya 1505’in başlarında yerleşti ve üç koruyucusundan Saksonya elektörü Bilge Friedrich’in ardından batkâr Johann’m daha sonra da 1532’de Yüce Johann-a hizmetine girdi. Güney Almanya prenslik sarayları-a Cranach, Wittenberg’deki aydınlar ve din adamları katıldı. Bu, harekedi bir çevreydi: 1508’de Martin Lut-nberg Manastırı’nda ders vermeye başlamıştı. 1517’de, :ksan beşi bulan tezlerinin yayılması, Roma’yı öfkelenmişini destekleyen ve himaye eden yalnız Saksonya ;ldu. Cranach da koruyucusu gibi protestan doktrinini öncüsüyle de dostluk kurdu ve Luther’in bazı eserle-riadı; ayrıca onun çok sayıda portresini yaparak, ağaç bakır üstüne gravürler halinde yayılmasını sağladı. Cra-anatı bu dostluk ve bu dinî inançlardan dolayı yeni bir .-a yöneldi: «İlk Günah veya İnsanlığın Kurtuluşu» gibi rotestanlığm resim bakımından zenginleşmesini sağladı, birlikte, Tuna Okulu’nun alevli gotik doğrultusundan araşmış olan ressam (bu durum, kimi uzmanlara göre üslenen nispi bir kısırlaşma ile kendim belli eder), yetene-ıv sanatçılığının gerektirdiği görevlere de uyarladı: prens-:ş veriyorlar ve temaları belirliyorlardı. Cranach, atölye-j^anlarla birlikte, küçük tablolar yapmanın yanı sıra bir =rm badana ve iç dekorasyon (ne yazık ki bunların hiçbi-amamıştır) işleriyle uğraşmak, saray kıyafetlerinin çizim-pmak, silahlar için armalar ve amblemler tasarlamak zo-ancak bu çabalan, Viyana’da zaten iyice yaygınlaşmış -jîiü daha da -artırmasına katkıda bulundu; bu arada res-smli kişiler arasına girdi, 1519’da belediye meclisi üyesi :3~’de, sonra da 1540’ta belediye başkanlığına atandı; çok = bir basımevini yöneten bu gravür sanatçısı ayrıca bir ec-: yönetimini de üstlenmişti.
3ch, Bilge Friedrich döneminde sunak arkalıkları {«Azize 1506; «Torgau», 1509; «Kutsal Akrabalık-», 1510’a doğra dinî nitelikte olmayan tablolar da yaptı. « Venüs ve Aşk», Paris ‘in Seçimi», 1512-1514; «Havuz Başında Uzanmış İrmak 1518. Bu arada üslubu da değişiyordu: figürler, dekordan :;r şey olmayan fonda belirmeye başladı, kişiler kendi içle-randı, siluet sınırlarının belirlenmesi onların ruhsal yalnızla yansıtıyordu. 1508-1509’da Hollanda’ya yaptığı yolculuk rh’ın sanatım büyük ölçüde alt üst etmedi ama, ikonografi erinin zenginleşmesini sağladı.
ıtkâr Johann’ın elektörlüğü büyük dindışı tuvalleri yaptığı ■a rastlar: Cranach atölyesinde para verenlerin isteğine uyarak, çıplakların (Venüs, Lucretia, Diana) veya grupların
– ,;ıı Seçimi») bazı ayrıntıları değiştirilerek kopya edildi, ılsra paralel olarak Cranach dinî nitelikli eserler vermeyi ve r.va dışından sipariş almayı da sürdürdü: koyu bir katolik •randenburg kardinali bu reformcu ressama, birçok tablo si-
parişinde bulunacak kadar hayrandı. Söz konusu tablolar arasında «Brandenburg Kardinali Albrecht, Aziz Hieronymus Pozunda» (1527) tablosu da vardı; imparator I. Maximilian dua kitabını Cra-nach’a teslim etti, o da aralarında Dürer, Baldung ve Altdorfer’in de bulunduğu dönemin diğer ünlü sanat adamlarıyla birlikte kitabın zengin süslemelerini gerçekleştirdi.
Büyük Johann-Friedrich Cranach’a büyük sunak arkalıklan, tam bir protestan sadeliğim yansıtan dinî tablolar sipariş etti. Bu ürünlere aynca yoğun bir portre çalışması da eklendi («Elektör Büyük Jo-hann-Friedrich’in Portresi», 1532’ye doğru-1535). Cranach’ın süsleme amacıyla seçtiği belli belirsiz fonlar üstünde modeller iyice kendini gösterir, ışık öğesi, modleleri iyice belirginleştirir. Prenslerin ve reformcuların, atölyedeki yardımcılar tarafından yapılmış çok sayıda portrede Cranach’ın kendi yaptığı etüdlere uyulur: öğrenciler; yüzleri anlamlı figürler, moda ile birlikte değişen giyecekler, amblemler, mücevherler ve daha başka aksesuarlar eklerler. Kadın portreleriyse kimi zaman Venüs’ten Lucretia’ya kadar ideal bir tipe uyar.
Cranach, meslek yaşamının sonuna kadar koruyucularına sadık kaldı: 1547’de Mühlberg savaşında bozguna uğrayan Saksonya Elektörü Büyük Johann-Friedrich’e tutsaklığı sırasında Augs-burg’da sonra da Innsbruck’ta eşlik etti (1550). Aynı yıl ressam kendisini yetmiş sekiz yaşında ve hâlâ sanatının ustası olarak gösteren kendi portresini yaptı. 1552’de Saksonya elektörü topraklarının ancak bir bölümünü geri alabildi ve sarayını Weimar’da kurdu; aynı yerde bir yıl sonra Cranach’ın da hayatı sona erdi. □
AYRICA BAKINIZ
– KM Almanya
– BW Dürer (Albrecht)
– (EJBB Luther
– ESffl Rönesans
w intanını”*
: >vv , ı,ı | Pı-.il
m- v‘h- b ptvuw?Av«>n
