KAvTOÛKÛK
Hıristiyanların dini içinde papanın ruhanî otoritesini tanıyan Katoliklik, tarihî olarak kültürel oluşumunun en önemli unsuru haline geldiği Batı Avrupa’ya yerleşmiştir. Diğer kıtalarda da benimsenen Katolikliğin ağırlık merkezi, XX. yy’ın sonlarına doğru yeryüzünün güneyine doğru kaymıştır. 700 – 800 milyon taraftan, dikkatle izlenen ruhanî lideri papa ve hiyerarşisi ile Katoliklik dünyanın en etkili tektannlı dinlerinden birini temsil eder.
Papa, belli başla din! bayramlar vesilesiyle Roma’da, San Pietro Kilisesi’nin üst balkonundan «urbi ve orbi» (Roma’ya ve dünyaya sesleniş) takdisinde, piskoposu, çobanı ve inanç güvencesi olduğu Roma şehrine ve bütün dünyaya seslenir.
BELLİ BAŞLI KONSİLLER
Kudüs (49)
Hıristiyanlık yalnız Yahudilere değil, tüm halklara açıktır. Bu yüzden de sünnet zorunlu değildir.
I. İznik (325)
Tann, «Tann’mn oğlu» olan İsa’nın kişiliğinde, kendini insanlaştırmıştır. Bu konsil, toplam sayıları yirmi bir olan ve bütün Kiliseleri birleştirmeyi amaçlayan konsillerin ilkidir. İstanbul (381)
Teslis dogmasının resmileştirilmesi: Baba, Oğul ve Kutsal Ruh.
Efes (431)
Isa Tanrı’dır ve Meryem’den doğmuştur; demek ki Meryem «Tann anasıdır». Bu önermeyi reddeden ve Tanrı’nın Meryem’in oğlu olan Isa’da «barındığına» inanan Nasturî-lik mahkûm edilmiştir.
Kadıköy (451)
Isa tam olarak Tann’dır ve tam olarak insandır. Bu iki özellik bir tek kişide birleşmiştir. Bu karan reddeden monofizitler mahkûm edilmiştir.
II. İznik (787)
İsa’nın, Meryem’in ve diğer azizlerin resimleri ve heykelleri yapılabilir ve kendileri için değil, temsil ettikleri şeyler için kutsanabilir, ululanabilir. Put biçimindeki görüntüleri reddeden ikona kırıcılann mahkûmiyeti. Taranto (1545-1563)
Protestan reformundan sonra dogmaların yeniden tanımlanması: insanoğlunun hak ettiği onur ve saygınlığın ahret mutluluğu için yararlılığı.
I. Vatikan (1869-1870)
Fransız Devrimi’nin iddiasının tam tersine, akıl insanoğlunun mudulu-ğunu güvenceye almak için yeterli değildir. Kilise’nin yanılmazlığı bildirgesi.
n. Vatikan (1962-1965)
Yeni coğrafî boyudan ve toplumdaki evrim karşısındaki yeri açısından Kilise’nin etkisinin güncelleşmesi.
İÇİNDEKİLER
HIRİSTİYANLIKTAKİ BÖLÜNMELER KATOLİK İNANCI KATOLİK KURUMLAR
XX. YY’IN SONUNDA KATOLİKLİK
«Bütünsellik ve evrensellik», işte eski Yunancadaki katolikos teriminin anlamı budur. MS II. yy’da Isa’nın havarileri tarafından kurulan ve Hıristiyanlık dünyasındaki bölünmelerden sonra bu eski unvana bağlılığını sürdüren Kilise, bu adla anılır. Bu ad, yerel cemaatlerin inanç birlik ve bütünlüğünü, aynı zamanda da mesajının evrensel kapsamım ifade eder: Tanrı kendisini insanlar arasında insanlaştırmış, insanlığı kurtarmak için yeryüzüne gelerek ete kemiğe bürünmüştür.
HIRİSTİYANLIKTAKİ BÖLÜNMELER
Hıristiyanlık tarihinin iki büyük olayı, Katolikliğin ayrı ve yalnız kalmasına yol açtı: XI. yy’da Doğu Kilisesi’nin ayrılması, bundan beş yüzyıl sonra da sapkın geleneklere bağlanmış bir ruhban sınıfına ve köhneleşmiş bir kuruma karşı tepki olarak doğan Reform hareketi.
İlk Kilise
îsa’nm ölümünden ve öldükten sonra dirildiğinin bildirilmesinden sonra havarileri «iyi haberi» tüm uluslara duyurmak üzere dağıldılar. Tüm Akdeniz çanağında, bunların geçtiği yerlerde ilk Hıristiyan cemaatleri oluşmaya başladı. Bu insan toplulukları, Tanrı’nın oğlu olarak görmeye başladıkları İsa’nın öldüğüne ve tüm insanoğullarının kurtuluşu için yeniden dirildiğine inandılar; vaftiz (cemaate giriş) ve kudas (ekmek ve şarabın [İsa’nın etinin ve kanının] paylaşılması) ayinlerine başladılar.
Hıristiyanlık geleneğine göre İsa’nın kendisi havarilerinden birini Petrus (anlamı «taş») diye adlandırarak, «Sen Petrus’sun ve ben kilisemi bu taşın üzerine inşa edeceğim» demişti. Cemaatlerin çoğalması üzerine, İsa’nın mesajını muhafaza etme ve yanlış yorumlardan koruma görevini üstlenecek olan bu Kilise’nin (cemaat) şekillendirilip kurulması gerekti.
Havariler, kendilerine bu kutsal görevlerinde yardımcı olmak üzere, ellerini başlarının üzerine koyarak birer presbite s (yun. ani. yaşlı, koca), tayin ettiler ve bunları cemaadere inancı öğretmek ve İsa’ya bağlı kalmalarım temin etmek görevini verdiler. Bunlar ilk Hıristiyanlık döneminin papazlarıdır. Bundan kısa bir süre sonra da ruhban okullarının sorumluluğunu üsdenen piskoposlar (gözlemciler) ve yerel cemaaderi bir araya getirmek için oluşturulan düzen (yerel Kiliseler) ortaya çıktı.
Petrus’un Roma’da şehit edilmesi, bu şehrin piskoposluk merkezi olduğu kadar, Kilise ve inanç birliğinin merkezi anlamını da kazandığının işareti sayıldı. VI. yy’a doğru Roma piskoposunun Petrus’un havarisi olarak öncelik kazanması ile ilk Kilise kurulmuş oldu.
İsa’nın öğretileri önce kulaktan kulağa yayıldı. İlk Hıristiyanlık yazılarını, özellikle de Paulus’un kurmuş olduğu toplululdara yazdığı mektupları, Matta, Markos, Luka ve Yuhanna’nın yazdıkları Incil’ler izledi. Ama bu tür yazılı belgelerin çoğalması üzerine, İsa’nın öğretisine sadık olanları resmîleştirmek için bu konuyu kurallara bağlamak gerekti. Uzun süren tartışmalardan ve sürtüşmelerden sonra «Yeni Ahit» adı altında bir derleme oluşturuldu ve aynı zamanda Yahudi dinî metinleri de (Torah) «Eski Ahit» diye yeniden adlandırıldı.
Doğu ve Batı arasında bölünme
Bir dönem işkence edilen, sonra göz yumulan, ve nihayet IV. yy’ın sonunda İmparator Constantinus tarafından resmî din olarak kabul edilen Hıristiyanlık tüm imparatorluk toprakları üzerinde teşkilatlanıp X. yy’a kadar doktrin ve Kilise bakımından birliğini ve bütünlüğünü korumayı başardı. Ne var ki bu arada Kilise’nin içinde, Hıristiyan doktrininin temel öğeleri konusun-
da tartışmalar ortaya çıktı; bu tartışma landı mesela Hıristiyanlığın evrenselli^ rının üçlü kimliği (teslis, İstanbul Koı gerçek insan ve gerçek Tanrı sayılması konsillerde biçimlendirilip belirlendi, dağılmasından sonra Doğu ve Batı ar hissedilmeye başladı.
Ne var ki Doğu Kilisesi Doğu Rom altında bulunurken, Latin Kilisesi, b; ğu’yla birlikte çökmüş olan siyasî iktic luğu da doldurmak durumundaydı. B artık (dünyevî) otoriteyi de ele geçirdi, formülleştirilmesi sebebiyle Latin Kili: Doğu Kilisesi, bu defa da otoritenin m meye başladı. Kopuş, 1054’te Papa I> arasında oldu. Latin Kilisesi eski «Kato’ ken, Doğu Kilisesi «Ortodoks Kllisesi» liseler doğuya ait dinî uygulamaları Roma Kilisesi’ne bağlı kaldılar.
Reform
Kilise’nin gitgide daha da hegemon> ki dünyevî iktidarı ve ruhban teşkilatı! bir muhalefet ve eleştiri dalgası yüksel se’nin insanoğullarının günahlarım bağ Reform’un başlangıcı anlamına gelen 6 rinin kurulmaya başlamasına yol açtı. 1 kişiselleştirilmesini ve ayinlerin sadele müminlerin Kitabı Mukaddes’i bizzat yordu. Matbaanın da gelişmesi sayesin ma tekelinin Kilise’den ve ruhban sımfı kün oldu.
Protestanlıkta papalık ve kutsal pis yoktur; sadece herkese açık olan bir rı Sadece vaftiz ve kudas (ekmek ve şaraf muhafaza edilirken, her türlü sofuca t: ahret mutluluğu (cennet) beklentileri rec satın alınamaz; sadece Tanrı sevgisiyle <
Katolik Kilisesi bu güçlü saldırıyı Kc Papalık otoritesine, geleneğe, gücünün 1 ve selametin elde edilmesi inancına ba| kuvvede ileri sürerek göğüslemeye çalış
160
