FELDİSPATOİTLER
(nefelin, lösit, haüynit, nozean, sodalit…)
klinopiroksenler
QAPF sınıflandırmasının diyagramı,
magma kayaçlannda (kuvars, plajiyoklazlar, alkali feldispatlar, feldispatoitler) bulunan minerallerin hacim (modal) oranlannı temel alır.
İçinde yüzde 40 oranında kuvars, yüzdelO oranında alkali feldispat ve yüzde 50 oranında plajiyoklaz bulunan bir kayaç bu diyagramın A noktasında yer alır. Bu kayaç bir granodiorittir. Plütonik kayaçların adlan kalın büyük harflerle, volkanik kayaçlann adlanysa italik harflerle yazılır. Demir-magnezyumlu mineraller (koyu renk), kayacın yüzde 90’ından fazlasını oluşturuyorsa, sınıflandırma farklı yapılır. Bu sınıflandırma, olivinlerle piroksenlerin (ortopiroksenler ve klinopiroksenler) oranına göre düzenlenir.
Soğumuş lav akıntısı. Bir yer kabuğu çatlağından çok yüksek sıcaklıkta (1 100 °C) çıkan bu bazalt kütlesinin özelliği, akışkanlığının çok düşük olmasıdır. Bu nedenle yüzeyi çok düzgündür ve özel biçimler almıştır (işkembe veya sucuk görünümü).
Magmatik kayaçlann sınıflandırılması
Taşbilimciler uzun süre değişik tipteki püskürme kayaçlanna büyük önem vererek ve onların mineralojik bileşimlerinde gözledikleri fiziksel veya kimyasal her özelliği dikkate alarak her birine başka başka kayaç adları verdiler. Böylece mineralojik, kim-yasal-mineralojik veya kimyasal temele dayalı birçok sınıflandırma yapıldı; neyse ki günümüzde kayaç adlarının giderek artmasına sınır getirildi.
Mineralojik sınıflandırmalarda, kayaçların niteliksel veya niceliksel özellikleri temel alınabilir. Bu sınıflandırmalar, kayacın mineralojik bileşimine ve içerdiği başlıca mineral fazların oranına veya temel minerallere dayanır. Temel mineraller şunlardır: kuvars ve yüksek sıcaklıkta oluşan kuvars polimorfları, feldispatlar (alkali feldispatlar [ortoz veya sanidin] ve plasiyoklaz-lar), feldispatoit. Eklenti mineraller de vardır: peridotlar (olivin), piroksenler, amfiboller, mikalar (özellikle biyotit ve flogopit) ve ferrotitanlı oksitler. Böylece, belirli sayıda (on rakamının altında) mineralin çıplak gözle tanınması ve kayaç örneğinin içerdiği farklı minerallerin oranı, magmatik kayaçların çoğunun belirlenmesini sağlar.
Modal sınıflandırma. Jean Jung’un ve Robert Brousse’un modal sınıflandırması, özellikleri belirlenecek kayaçtan alman ince bir lamın incelenmesine dayanır. Polarize optik mikroskopta incelenebilir özellikteki bu lam, taşbilimcinin objektifin altında saptadığı her mineralden sonra, lamı belirli aralıklar içinde hareket ettirebileceği bir düzenek üstünde incelenir. Araştırmacı her defasında, nokta sayacı adı verilen bir sayaç sistemine bağlı bir tuşa dokunur. Belirlenen her minerale bir nokta tekabül eder. Gözlemi yapılan lamların bütünüyle taranmasından sonra, farklı minerallere tekabül eden bu noktalar sayılır. Böylelikle kayacın gerçek mineralojik bileşimi ortaya çıkarılmış olur. Daha sonra, farklı kayaç sınıflarım oluşturacak değişik göstergeler hesaplanır. Doyma ve renk göstergeleri, fel-dispatlık göstergesi gibi.
Kimyasal sınıflandırma. Tarih açısından en eski sınıflandırmadır. Bu sınıflandırma, mineralojik bileşimler arasında ayrıntı oluşturan farklardan çok (bu farklılıklar gerçekten de
önemli olmayan birçok öğeden kaynakl; magmatik kayaçların oluşmasına yol aça dırmaya yarar. Örneğin kayaç içindeki b: ya yokluğu, yalnızca magmanın yapısın zindan da kaynaklanır; dolayısıyla mij kayaçları mineralojik bileşime göre sınıl mektedır. En uç bir örneği ele alacak olı rin (obsidiyen) içinde mineral bulunma veya tamamen kristalleşmiş bir kayaçla . sahip olabilir.
Normatif sınıflandırma. XX. yy’ın 1 bilimcileri CİPW sınıflandırmasını öne: nıflandırmayı yapanlardan gelir: Cros Washington). Bu sınıflandırma hem kiı bazı parametrelerin hesaplanmasını te: olarak ifade edilen kimyasal analizinin matif» veya «görünen» adı verilen lav amacıyla hesaplama işleminden geçiril Mg, Fe2+, Fe3+, Ca, Na, K, Ti, P eleme molekülleri yani örnek moleküller (ku tit, nefelin, leusit, ortopiroksen, klino ilmenit, magnetit) arasında, mineralle lığını ve yakınlığını heşaba katan, akl talleşme modeline göre dağıtılır. Öm< oluşturmak için, altı Si02 molekülün molekülüyle birleştirmek mantıklıdır yeniden hesaplanan mineralojik bir t landırma (normatif veya norm), gren olduğunda, kayacın gerçek mineralo düşer. Görünen bileşim elde edildikte nıf, düzen, sıra ve alt sıra olarak böl parametreler çıkarılır. Sınıfları belirl beyaz elementlerin renkli elementi’ mentler, demir-magnezyum mineral Böylelikle hololökokrat (beyaz), lökok holomelanokrat (siyah) kayaçlar birbi alt bölümler için kuvars/feldispat v< sonra (K20+Na20)/feldispatlaşabi vin)/mineral, vb parametreleri hesaf
Silis oranına göre sınıflandırma zamanda içinde bulundurdukları silis rılır. Örneğin içinde yüzde 66’dan yi’ kayaçlara asitli kayaçlar (bu terim k: farklı anlama gelir); içinde yüzde 52’n yaçlara bazlı kayaçlar, bu iki değer ar yaçlar denir. İçinde yüzde 45’ten dal yaçlar ültrabazik adını alır. Yakın zar kış açısından ele alman silise doymuş,
T?
>”
168
