DİŞİ BİR KELEBEĞİN KADERİ
Dişi kelebekler genellikle yaşamlan boyunca yalnızca bir kez çiftleşirler. Erkekler ise üç veya dört dişiyi dölleyebilirler. Doğada hiç çiftleşmemiş bir dişi kelebek bulma şansı çok düşüktür. Krizalit, kabuğundan çıkmadan hemen önce erkekleri çeken bir koku salar; bu nedenle ilk uçuşu sırasında dişi kelebeğin peşinden pek çok erkek kelebeğin gelmesi bir rastlantı değildir.
Dişi kelebeğin kaderi pek de imrenilecek gibi değildir. Pek çok türde erkek, çifdeşmeden sonra partnerinin cinsiyetini körelten bir madde salgılar. Bir çeşit bekâret kemeri olarak kabul edilebilecek olan bu. uygulamanın amacı, dişinin yeniden çiftleşmesini önlemektir. Dişi bir kez döllendikten sonra yumurtlayacak bir yer arar ve böylece türün devam etmesini sağlar. Çok kısa bir süre sonra da ölür. Kimi zaman dişilerin yumurtalarını bırakmaya zaman bulamadan yakalanarak aynı trajik sona ulaşmalan da mümkündür.
Gece kelebekleri ve gündüz kelebekleri
Günümüzdeki sınıflandırma halen değişim içindedir. Bazı bö-cekbilim uzmanları pulkanatlılar takımını iki alttakıma ayırmaktadır: homoneura (eşdamarlı kanatlılar) ve heteroneam (değişikda-marlı kanatlılar).
Homoneura grubu şematik olarak ilkel pulkanatlılar olarak tanımlanabilir. Ön ve arka kanat çiftlerinin birbirine benzer yapıda olması bunların en önemli özelliklerindendir. Bu özelliğe, so-yoluş açısından daha ilkel bir evrim düzeyi gösteren başka böcek gruplarında da rastlanır. Homoneura alttakımı üç familyada toplanır: micropterigidae, eriocraniidae ve hepialidae. Birinci familyada boyları 1,5 cm’yi geçmeyen kelebekler yer alır. Eriocra-midae familyası üyelerinde çene parçaları bulunmakla birlikte beslenme kısa ve basit bir hortumla sağlanır. Üçüncü familyada kanat açıklığı 25 cm’ye varan bazı büyük kelebek türleri bulunur (Avrupa’da bunların en iyi tanınan türlerinden biri şerbetçiotu kelebeğidir [Hepialus humuh]).
Kelebeklerin büyük bir çoğunluğu heteroneura grubunda toplanır ve bazı uzmanlarca üstün yapılı kelebekler olarak nitelendirilir. Bu grupta yer alan kelebekler, sınıflandırmayı basitleştirmek için gündüz kelebekleri ve gece kelebekleri olarak ikiye ayrılır. Günümüzdeki sınıflandırmalara göre 80- 100 kelebek familyası sayılabilir. İşe yeni başlayan bir böcekbilim uzmanı ancak kırk kadar familyanın adını sayabilir. En kalabalık familya olan noctuidae yaklaşık 30 000 türü kapsar. Bu familyada boy açısından en küçük ve en büyük örnekler yer alır: 1,5 cm’iik kelebeklerin yanında, 30 cm’lik Thysania agrip-pina türü gibi.
KELEBEKLERİN YERYÜZÜNDEKİ DAĞILIMI
Kelebekler dünyanın hemen hemen her tar Himalayaların 6 000 m yüksekliklerinden Spitzberg’e veya en kurak çöllere kadar çok t kelebeklere rastlamak mümkündür.
Avrupa’da yaşayan pulkanatlılaı
Avrupa’da yaşayan türler, çeşitli kozmopoli ılıman faunaya dahildir. Göç eden veya insani, yan bu türlere hemen hemen her yerde rastla bunda yer alan güvelerin hortumu körelmiştir, lunan bu canlılar yünlü kumaşları deler ve ker
Batı Avrupa ülkelerinden Fransa’da 1979 ta kelebek türü koruma altına alınmıştır. Yok karşı karşıya bulunan bu türlerden bazıları çc re sahiptir. Bunların içinde en büyüğü Orta 1 panya’da yaşayan saturnidae familyasından türüdür. Kanatları arasındaki açıklık 6-8 cm’y ğin erkeğinde, arka kanatlar kuyruk şeklindi ormanlarda yetişen çamlarda yaşar. Dağlık b Parnassius türleri, yarı saydam ve kırmızı-si) lara sahiptir; bu grubun en az rastlanan türü dir (P. apollo). Çok bol bulunan ve kırlık alan lan kelebeklerin hâlâ varolması sevindiricidiı milyasmdan gündüz tavuskelebeği (înachis kelebeği (Vanessa cardui], ısırgan kelebeği Ç kelebeği (V. atalcmta) gibi türler bunlara örne pa’da yaşayan en büyük kelebek olan gec (Satumia pyri) şehrin içinde bile rastlamak arasındaki genişlik 18 cm’yi bulan bir gece ris’te görülmüştür.
Avrupa’da yaşayan güzel gündüz kelebeğ bek türleri bütün dünyaya yayılmıştır. D. chr cinsi kelebeklerin günümüzdeki yayılımı Kaı nırlıdır. Oysa bu türün yakın akrabası olan k xippus) 6 000 km’lik bir yol kat ederek Orta da’ya göç etmektedir. Bu türe Orta Amerika’ İlk alanlarda çok sık rastlanır.
Göz alıcı tropikal kelebek türl
Sıcak yağmur, yüksek nem oranı ve fırtın şük atmosfer basıncı kelebeklerin yaşamı ve ması üzerinde çok olumlu etki gösterir. Tro şayan gece kelebeklerinin sunî ışık kaynaklı bu durumla açıklanabilir. Mesela Peru’da! Amazon boyunca uzanan geniş bir caddede balarının ışıkları, karanlığın çökmesiyle bera len sayısız kelebeğin akımna uğrar ve bunl mez. Aralarında şaşırtıcı mimetizm yetenel goların (Caligo) da yer aldığı bu gündüz k< alanı Meksika’dan Peru’ya kadar uzanır.
Kanatları arasındaki açıklık 13 cm’yi b türü kelebekler brassolidae familyasında cm uzunluğunda olan bu tür, özellikle heli ve Musa sapientum üzerinde yaşar. Bu türü
190
