Kamehameha
Kamehameha I, asıl adı paiea (Havvaii dilinde “Yumuşak Kabuklu Yengeç”), lakabı büyük kamehameha (d. Kasım 1758 ?, Kohala ili – ö. 8 Mayıs 1819, Kailua, Havvaii Adası}, bütün Havvaii Adalannı birleştirerek (1810) Kamehameha hanedanını kuran Havvaii kralı.
Önde gelen kabile reislerinden Keoua ile, eski kral Alapai’nin kızlanndan Kekuiapoi-vva’nın oğluydu. Efsaneye göre, doğumundan hemen önce gökte Kokoiki adlı pa;îak bir yıldız gözükmüştü. Halley Kuyrukluyıl-dızı’nm göründüğü tarihe (1758) rastlayan
bu olay, Hawaiili kâhinlerce (kahuna) bütün rakiplerini yenecek ve adaların tümü üzerinde egemenlik kuracak büyük bir önderin doğmak üzere olduğu biçiminde yorumlandı. Kral Alapai’nin, doğduktan sonra öldürülmesini emrettiği Paiea gizlice yetiştirildi ve delikanlılık yaşına geldiğinde “yapayalnız” ya da “kenara itilmiş adam” anlamındaki Kamehameha adını aldı.
Kral Kalaniopuu’nun 1782’de ölmesinin ardından, Hawaii Adasının topraklan onun oğlu Kiwalao ile yeğeni Kamehameha arasında paylaştırıldı. Birbirlerine karşı besledikleri kıskançlığa karşın kuzenler arasında bir süre çatışma çıkmadı. Temmuz 1782’de iki kabilenin reisleri arasında Keomo’da baş gösteren anlaşmazlık savaşın patlak vermesiyle sonuçlandı. Mokuohai’deki çarpışmada Kiwalao’nun ölmesi üzerine bir fetih harekâtına girişen Kamehameha 1795’e değin Kauai ve Niihau dışındaki bütün adaları denetimi altına aldı. Görüşmeler sonucunda 1810’da bu iki adanın da kendisine bırakılmasıyla bütün Hawaii Adalannı egemenliği altında birleştirdi.
Kamehameha kralın mutlak egemenliğinden yana olmasına karşın, her adaya yönetim işlerinden sorumlu bir vali atadı. Geleneksel hukuk ve ceza sistemini (kapu) olduğu gibi korumakla birlikte, halkı nüfuzlu reislerin saldırganlıklarından korumayı amaçlayan yeni bir yasayı yürürlüğe koydu. Kralın mana’sim (kutsal güç) artırmak için öteden beri başvurulan insan kurban etme uygulamasını da yasakladı.
Açık düşünceli ve yetenekli bir hükümdar olan Kamehameha, santal ticareti üzerinde devlet tekeli kurma ve Havvaii limanlarını ziyaret eden gemilerden liman vergisi alma gibi yöntemlerle krallık hâzinesini zenginleştirdi. AvrupalIların adaları keşfetmesine rastlayan krallık dönemi boyunca krallığının bağımsızlığını korumayı başardı.
Kamehameha II, liholiho olarak da bilinir (d. 1797, Havvaii – ö. 14 Temmuz 1824, Londra, İngiltere), 1819-24 arasında Havvaii kralı. Kral I. Kamehameha’nın oğluydu. Tahta çıktıktan sonra Nevv England’dan gelen ilk misyoner grubunu ülkesine kabul etti (1820). Havvaii’ye yerleşen misyonerler iki yıl içinde Havvaii dilini öğrenip yazıya geçirdiler ve bu dilde bir ders kitabı yayımladılar. Beş karısının dördünü boşaması ve içkiyi bırakması gerektiği için Hıristiyanlığı benimsemeye yanaşmayan Kamehameha 1823’te resmî bir ziyaret amacıyla İngiltere’ ye gitti. Londra’da kızamıktan öldü.
Kamehameha III, kauikeaouli olarak da bilinir (d. 7 Mart 1814 – ö. 15 Aralık 1854, Honolulu, Havvaii), 1825-54 arasında Havvaii kralı.
Ağabeyi II. Kamehameha’nm ölümü üzerine tahta çıktığında henüz 11 yaşındaydı. Naiplik görevini önce babası I. Kamehame-ha’mn en sevdiği kansı Kaahuma-nu üstlendi. II. Kamehameha’nın İngiltere’ye gidişinden (1823) beri naipliği yürüten Kaahumanu 1824’te Hıristiyanlığı benimsemişti. Kaahumanu’nun 1832’de ölmesi üzerine naiplik görevini I. Kamehameha’nm kızı Kinau üstlendi. III. Kamehameha ertesi yıl yönetimi devraldı.
William Richards adlı Amerikalı bir papazdan yönetim ve siyaset dersleri alan genç kral, Havvaii’nin Magna Carta’sı olarak adlandırılan Haklar Bildirgesi’yle (7 Haziran 1839) Hoşgörü Fermam’m (17 Haziran 1839) ilan etti. Ardından da ilk yazılı Havvaii anayasasını yürürlüğe koydu (8
Ekim 1840). Başta balkın seçtiği kişilerden oluşan bir yasama organının ve bir yüksek mahkemenin kuruluşu olmak üzere birçok yenilik getiren bu anayasmm ilanını, Havvaii yasalannın derlenerek ilk kez yayımlanması izledi (1842). III. Kamehameha’nın hükümdarlığı sırasında Richards’ın çabalan sonucunda ABD (1842), İngiltere ve Fransa (1843) Havvaii’nin bağımsızlığını tanıdılar.
Kamehameha IV, asıl adı alexander liholiho (d. 9 Şubat 1834, Evva, Oahu – ö. 30 Kasım 1863, Honolulu, Havvaii), 1855-63 arasında Havvaii kralı. Ülkesinin ABD tarafından ilhak edilmesi için çaba gösteren ABD’li Protestan misyonerlerin siyasal gücünü kırmaya çalışmış, birçok ekonomik ve toplumsal reform gerçekleştirmiş, ABD dışındaki ülkelerle dengeli ticari ve siyasal ilişkiler kurmak için çaba göstermiştir.
Oahu valisi Kekuanaoa ile başdanışman (kuhina nui) olarak görev yapmış kadın reis Kinau’nun oğluydu. Küçük yaşta amcası III. Kamehameha tarafından evlat edinildi. Protestan misyonerlerin yanında katı ve disiplinli bir eğitimden geçtikten sonra, Reis Çocukları Okulu’na devam etti. 1849’da ileride üstleneceği görevlere hazırlanması için kardeşi Lot’la birlikte misyoner ye hekim Gerritt P. Judd eşliğinde ABD, İngiltere ve Fransa’yı kapsayan bir geziye gönderildi. Amcası III. Kamehameha’mn ölümü (15 Aralık 1854) üzerine IV. Kamehameha adıyla tahta çıktı.
Havvaii halkının büyük sevgi beslediği bir hükümdar olan IV. Kamehameha, ülkesinde yaşayan ABD’li Protestan misyonerlerin Havvaii’yi ABD topraklanna katmak amacıyla başlattıkları hareket (1853-54) karşısında, krallığının bağımsızlığını korumak için çeşitli önlemler aldı. Ülkesinin ABD egemenliğinde olan dış ilişkilerini dengelemek amacıyla, İngiltere Kilisesi’ne Havvaii Adalarında etkinlik gösterme izni verdi. ABD’li Püriten misyonerlerin ve işadamla-nnın ülkenin siyasal ve ekonomik yaşamı üzerindeki etkisini azaltmak için ABD yurttaşlarını hükümet görevlerinden uzaklaştırdı ve ABD dışındaki ülkelerle de ticaret ilişkileri kurulması için çaba gösterdi. Ayrıca son derece kötü sağlık koşullan altında yaşayan halkının sağlık sorunlarını çözmek üzere, 1860’ta Honolulu’da ücretsiz sağlık hizmeti veren bir denizciler yurdu ile Queen Hastanesi’ni kurdu. Havvaii’nin ilk ticaret odasını da açan Kamehameha, ayrıca yerli halkı çiftçiliğe özendirmeyi amaçlayan bir tarım programı hazırlattı. Hızla gelişen balina avcılığının altyapı gereksinimlerini karşılamak üzere adalardaki limanlarda genişletme çalışmalan başlattı.
1858’de doğan tek oğlu Prens Albert Edvvard Kauikeaouli’nin 1862’de ölmesinin ardından köşesine çekildi.
Kamehameha V, lot kamehameha olarak da bilinir (d. 11 Aralık 1830, Honolulu – ö. 11 Aralık 1872, Honolulu, Havvaii), 1863-72 arasında Havvaii kralı.
Kardeşi IV. Kamehameha’nm ölümü üzerine 1863’te tahta çıktı. Taç giyme töreni sırasında, yürürlükteki görece liberal anayasayı koruyacağına ant içmeyi reddederek baskıcı bir yönetim kurma niyetini belli etti. Toplantıya çağırdığı anayasa kurultayını dağıttıktan sonra, tek başına yeni bir anayasa hazırlayıp 1864’te yürürlüğe koydu. Bu anayasa 23 yıl boyunca yürürlükte kaldı. 1868’de yapılan bir sözleşme uyarınca Ha-vvaii’ye ilk kez Japonya’dan işçi getirtti. Hükümdarlığının son yıllarında aşırı ölçüde şişmanladığı (yaklaşık 170 kg) için saraydan neredeyse İliç çıkamaz, ayağa bile kalkamaz
ûuîuma ge\$\. YVıç e.NVe.Mtv^e.’îv meha’mn ölümüyle Kamehameha hanedanı son buldu. Meclis, kuzenlerinden William Charles Lunalilo’yu kral seçti.
