İslâm konferansı örgütü (is¬lâm ülkeleri konferansı – ıco),

İSLÂM KONFERANSI ÖRGÜTÜ (İS­LÂM ÜLKELERİ KONFERANSI – ICO), İslâm ülkeleri arasında daya­nışmayı artırmayı amaçlayan ulus­lararası örgüt (Ing. islamic Confe- rence Orgonisotion). özellikle Orta­

doğu bunalımı nedeniyle ve Is İttifakt (1962) ile İslâm Birliği (1966) devamı olarak kun (1971). İlk toplantı Suudi Ara tan’ın öncülüğünde Rabat’ta (F

gerçekleştirilen Doruk Konferansı­dır. 1972 yılında Cidde’de yapılan Dışişleri Bakanları Konferansı’nda örgütün başlıca amaçlan şöyle sı­ralandı: «Ekonomik, toplumsal, kültürel, bilimsel ve diğer önemli alanlarda üye devletler arasmda işbirliğini güçlendirmek ve ulus­lararası örgütlerde dayanışmayı yürütmek. Irk ayrımını, ayrımcılığı bertaraf etmek ve sömürgeciliğin her biçimini ortadan kaldırmaya çalışmak. Adalet üzerine kurulu u- 1 us la ra ra sı barış ve güvenliği des­teklemek. Kutsal yerlerin korunma­sı için harcanan çabayı ve Filistin halkının savaşımına yapılan deste­ği eşgüdümlü kılmak, haklarını ye­niden kazanmaları ve topraklarını kurtarmaları için Filistin halkına yardım etmek.» Belli aralarla dev­let başkanları düzeyinde yapılan Doruk Konferansı, Dışişleri Bakan­lan Konferansı ve konferanslar a- rasında çalışmaları yürüten Genel Sekreterlik başlıca kurumlandır. Ayrıca İslâm Kalkınma Bankası (IBD), Islâm Haber Ajansı (INA). İslâm Basm Birliği (ISPU), İslâm Ti­caretini Geliştirme Merkezi ve İs­lâm Mahkemesi de ICO’ya bağlı kurumlardır. Toplam nüfusları 650 milyonu gecen ve 25,7 milyon km-’ ye yayılan 42 ülke örgütün üyesidir.

İSLÂM SANATI, İslâm dininin getir­diği kuralların, bu dinin yayıldığı ül­kelerin kültür ve sanatlarında ortak özellikler oluşturmasıyla doğan sa­nat eserlerine verilen genel ad. Hac ziyaretleri, ibadet yeri olarak cami­nin belirlenmesi, ülkeler arası iliş­kiler, Kur’an’ın kutsal kitap olarak dilde, yazıda ve duyarlıkta yarattı­ğı ortaklaşalı# Islâm Sanatı’nın baş­lıca doğuş nedenleridir. İslâm Sa- natı’nın yayıldığı alan Ispanya’dan Çin’e, Rusya’dan Afrika’ya dek u- zanır. Ancak İslom Sanatı deyince, kuralları belirlenmiş ve üsluplaşmış bir sanat akla gelmemelidir. Her ül­kenin geleneksel sanatı, yeni din doğrultusunda verilen eserlerde de belirleyici oldu. Batıdaki İslâm Sa­natı Arap, Yunan, Roma, Iran ve Bi­zans Sanatlarının bir sentezi duru­mundadır. Filistin, Suriye, Mısır, Hindistan, Kuzey Afrika, İspanya. İran ve Türkiye, İslâm sanatının öz­gün üsluplaşmalarla zenginleştiği önemli merkezlerdir. İslâm mimari­sinin ilk önemli örnekleri ‘Mısır ve Suriye’de verildi. Bu bölgeleri ele geçiren Araplar, buralarda yöresel mimariyi örnek alarak camiler yap­tılar, bazı kiliseleri camiye çevirdi­ler. Kudüs’teki Ömer ve Kahire’de 827’de yapılan Amr camileri daha sonra yapılan camilerde örnek alın­dı. Emevi döneminden sonra önemli eserlerin verildiği merkezler Bağdat ve Samarra kentleri oldu. 879’da yapılan, Kahire’deki İbni Tulün Ca­misi bu dönemin en önemli yapısı­dır. Irak’ta Abbasiler döneminde Dicle nehri kıyısında kurulan Bağ­dat kentinde pek çok saray ve ca­miler yapıldı. XIII. yy’daki Moğol is­tilası sırasında bu eserlerin tümü yakılıp yıkıldı. Abbasiler dönemin­den günümüze ulaşan Samarra’da 848’de yapılan cami, Kazvin’de 1113* te yapılan Mescid-i Cami, 1094’te yapılan Büyük İsfahan Camisi Iran sanatı etkisindeki anıtsal yapılar- « dır. Moğol istilasıyla bir süre durak­layan mimari XIV. yy’dan başlaya­rak İran’da yeniden canlandı. Ye- zid (1375-1442) ve Meşhed (1418) camileri eyvanlarıyla dikkat çeker. Bu dönemde tuğla ile birlikte kulla­nılan çini süslemeler önem kazan­dı. Tebriz’de 1468’de yapılan Mavi Cemi adını çinilerinden alır. XIV. yy* dan başlayarak XIX. yy’a dek İran* da incelikler taşıyan bir sanat ge­lişti. özellikle Şah Abbas dönemin­de (1587-1629) gerçekleştirilen sa- yapılarıdır. Endülüs Emevileri’nin (VIII – XI. yy) İspanya’da oluştur- ray, hamam, bahçe vb’lerle, Semer- kant’ta Timur’un türbesi olan Gur- Emlr iran İslâm Sanatı’nın önemli

İSLÂM; KALKINMA BANKASI (1978’de üyeler ve milyon Îstâm Dinarı olarak paylan)

2903

‘î

m »

dukları üstün uygarlığın Arap – İs­lâm sanatı içinde Önemli bir yeri vardır. XIII. yy’a dek Kurtuba (Kor- doba), Gırnata (Granada) kentleri bpşta olmak üzere İspanya’nın he­rden her yerinde sanat tarihi açı­sından büyük değer taşıyan eserler verildi. 786’da yapımına başlanan Kurtuba Camisi, III. Abdurrahman tarafından 936’da yaptırılan Kurtu­ba Sarayı, Sevilla’da Alcazar Sara­yı (1199), Granada’da Efhamra Sa­rayı (1230) Endülüs İslâm sanatının en seçkin örnekleridir. Hindistan’ da İslâm sanatı başlangıçta gele­neksel Hint Sanatı’nın olanakların­dan yararlandı. Moğollar’ın Kuzey Hindistan’a yerleşmesinden sonra ortaya çıkan eserlerde ise ağırlıklı olarak İran etkisi görülür. Hindis­tan’da İslâm mimarisinin en önemli eserleri Agra’da Fatehpur Cami ve yine Agra’da Şah Cihan’ın ölen ka­rısı için yaptırdığı Tac Mahal (1630 -1647) yapılarıdır. İslâmiyeti kabul eden Türkler’in Anadolu’ya egemen olmalarıyla İslâm sanatına bu top­raklarda önce Selçuklular, sonra da

OsmanlIlar eliyle pek çok eserler kazandırıldı. İstanbul’un alınmasın­dan sonra bu kent kısa sürede İs­lâm sanatının başlıca merkezlerin­den biri durumuna geldi. Camiler­deki ince minare tipi ilk kez Sel­çuklularda ortaya çıktı. Daha sonra bu mimari üslup Osmanlılarca ge­liştirildi. OsmanlIlar döneminde ya­pılan Edirne’deki Selimiye ve İstan­bul’daki Sultanahmet camilerinin İslâm Sanatı’ndc/ olduğu kadar, mi­marlık sanatı içinde de çok önemli yerleri vardır. İslâm dininin resim ve heykel konusunda getirdiği ya­sak, minyatür ve hat sanatlarının önem kazanmasını getirdi. Başta İranlIlar ve OsmanlIlar olmak üzere bu sanat dallarında çok üstün dü­zeyde eserler verildi. Emeviler re­sim konusundaki yasaklan bir öl­çüde giderici freskler yaptılar. An­cak bu tür freskler yalnızca kapalı mekânlarda, hamam ve haremlik gibi binalarda görülmektedir. Batılı anlamda heykelin de yasaklandığı İslâm ülkelerinde oymacılık ve di­ğer dekoratif nitelikteki süsleme sa­natları ağırlık kazandı. Cami ve sa­ray mimarilerinde taş ve tahta oy­macılığı tüm İslâm ülkelerinde çe­şitli üsluplaşmalar doğrultusunda gelişti. Çinicilik, seramik, maden iş­lemeciliği (özellikle kuyumculuk ve silah yapımı) hemen bütün İslâm ül-

2506

kelerinde çok gelişti. Islâm Sanatı’ nın en fazla geliştiği alanlardan bi­ri de çinicilik ve seramiktir. Babil sanatından miras kalan hayat ağa­cı motifli sırsız çömlekler ve renkli sırlı çömlekler, Helen ve Sasanî un­surlarıyla birleşti. Türkler aracılı­ğıyla Çin’den getirilen yeni teknik­ler İslâm çiniciliğini geliştirici yön­de önemli etkiler yaptı. Dünya ma­lına önem vermeyen İslâm inanış», altın eşya kullanmadığından çiniler­de altın parlaklığını yansıtan yeşil, kahverengi, menekşe rengi kullanıl­dı. Çin etkisiyle beyaz ve san renk girdi. Selçuklular zamanında mer­kezi Rey kenti olan çinicilikte so­luk mavi ve sarı desenler kullanıldı. Mutfak eşyalarında beyaz zemin ü- zerine yaldızlı şeritler ve figür kom­pozisyonları çizildi. Rey’in Moğollar tarafından yıkılmasından sonra Sul- tanâböd ve Veramin seramik sana­yinin merkezi oldu. Çini sanatında figürler yerlerini sekil ve yazı kom­pozisyonlarına bıraktı. OsmanlIlar döneminde çinicilik Anadolu’da çok önem verilen ve devletçe korunup geliştirilen bir sanat dalı oldu. Özel­likle Kütahya ve İznik çiniciliği XV. yv’dan başlayarak büyük gelişme gösterdi. Lale, karanfil, gül, selvi, zambak motiflerinde kobalt mavisi, turkuvaz, yeşil ve menekşe renkler kullanıldı.

di. 9dUIXUIY