İSMAİL (MÖ XX. yy), İbrani peygamber. İbrahim Peygamber’İn ca-riyesi Hacer’den olan oğlu. Zebiha-tuliah (Allah’ın Kurbanı) diye de adlandırılır. Kur’an’a göre, İbrahim, oğlu İsmail’i Tanrı’ya kurban etmek üzereyken Cebrail, kurban etmesi için yeryüzüne bir koç indirdi. Kurban Bayramı bu inanıştan doğdu. Hıristiyan ve Musevi kaynakları bu olayı İshak’ın kurban edilmek İstenmesi biçiminde anlatır. Annesi Ha-cer ile Mekke’ye giderken, çölde topuğunu vurduğu yerde Zemzem Kuyusu açıldığına inanılır. Kur’an’a göre Kâbe’nin yapımında çalıştı ve Arap soyu İsmail’den türedi
İSMAİL (ö. 762), İsmaililer’in yedinci imamı. Caferüssadık’ın büyük oğludur. Babası kendisinden sonra İsmail’in imam olmasını isterken bu kararını sonradan geri aldı ve küçük oğlu Musa el Kâzım’ı halef seçti. İsmail babasından beş yıl önce ölünce. Ismaililer onu imam olarak benimsediler; topluluklarına da a-dmı verdiler.
İSMAİL I (1487-1524), Safevî hükümdarı. Babası Erdebil Şeyhi Haydar, annesi Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan’ın kızı Biki Aka’dır. Bir yaşındayken babası savaşta öldü. Annesi ve kardeşleriyle beş yıl hapis kaldıktan sonra 1492’de serbest bırakıldılar. 1494’de ağabeyi Şeyh Ali’ nin de öldürülmesinden sonra İs-maili tarikat müritlerince kaçırılıp Geylan Hükümdarı Kârkeya Mirza Ali’nin yanında gizlendi ve yedi yaşında şeyh ilan edildi. Gizlendiği yıllarda tarikat eğitimi gördü. 1500’ de çevresine topladığı güçlerle ortaya çıktı. Onüç yaşında olmasına karşın şaşırtıcı bir zekâ ve siyasal yeteneğe sahipti. 1501’de Şirvan’a yürüyerek babasının katili Şirvan Şah Ferruh’u idam ettirdi. 1502’de Akkoyunlu ordusunu yenerek Azerbaycan’ın hükümdarı oldu. Buranın Müslüman halkını zorla Şii mezhebine soktu. Böylelikle İran’da Safevî saltanatı başladı. Kısa sürede tüm İran’a egemen olunca batıda OsmanlIlar, doğuda özbekliler’le komşu oldu. 1510’da özbekler’i yenerek Horasan’a girdi. Doğuda rakipsiz kalınca Anadolu’da Şii propagandasına hız verdi. Osmanlı sınırları içinde Şii yanlıları çeşitli a-yaklanmalar çıkardılar. Bu ayaklanmalar bastırıldı. 1. Selim (Yavuz). Osmanlı tahtına çıkınca ilk seferini, Şah İsmail üzerine yaptı. İki ordunun Çaldıran ovasındaki savaşını I. Selim kazandı. Şah İsmail, yakınlarını savaş alanında bırakarak kaçtı. Bu yenilgiden sonra hızla gücü tükenen İsmail kendini içkiye verdi. Henüz otuzyedi yaşındayken, yerini oğlu Tahmasb’a bıraktıktan sonra öldü. Hatayı mahlasıyla şiirler yazan İsmail, Azeri halk edebiyatının XVI. yy’daki en büyük ustası sayılır.
İSMAİL CANBULAD, Bk. CANBU-LAD İsmail
İSMAİL ÇINARİ. Bk. KALFAZADE İSMAİL ÇINARİ
İSMAİL DEDE EFENDİ, Bk. DEDE EFENDİ
İSMAİL GASPIRALI, Bk. GASPIRA* Ll İSMAİL
