ilizce’de zaman kavramında rol oynayan îkimsiz eylem veya sözcükler; İngilizce im, İngilizce’den Türkçe’ye çeviri veya düz ıce kompozisyonda Türk çocuklarının kargı güçlüklerden birkaçını teşkil ettiğini nek yerinde olur. Yazımızın başlığı, ingiliz-infinitive (mastar), present participle ek – arak ekli fiilimsi) ile present participle nı yazılan fakat dilbilgisel etiketi ve anlamı ; veya farklılık gösteren verbal noun veya eski ismi ile gerund olarak adlandırılan fiil -ir. Burada bu konuyu işlemekle çekimsiz ilerle nasıl çekimi yapılmış bir fiil gibi n yaratıldığını izlemek olanağını elde leceğimizi, dilbilgisel zaman kavramlarının farklılaştığını böyle bir farklılaşma ile ıılabilecek avantajların sağlayacağı yararın uygulanabileceğini gözlemekle, karşılaştığı-üçlüklerden bazılarına çözüm yolu getirebi-imiz gün ışığına çıkarılacaktır. Kuşkusuz bu ama hem daha düzgün bir kompozisyon >ilmemize, bilimsel veya ticarî mektuplaş-ı kesinlik ve kısalık kazanmamıza ve çeviri terimizi kolaylık ve süratle yapmamız nde etkin bir katkıda bulunacaktır.
tive’in Yeri
ıgilizce metin içinde infinitive (mastar) her ın —mek, —mak olarak düşünülemez. Daha evereceğimiz örnekler arasında inf initive’in
i, — cak veya —mek + için, —mak + için amacıyla, gayesiyle v.b. sözcüklerle de ndaş olabileceği görülecektir. Hemen ile belirtilmesi gereken husus ise, infinitive’-gilizce metin içinde daima gelecek zamanı t etmesidir. Başka bir deyişle, inf initive’in zaman, geçmiş zaman veya gelecek ın’ı taşıyan bir cümlede daha da geleceği irmesi önemlidir. Çok kez bir isim’den n) kullanılan infinitive gelecek – zamanlı bir eciktir. Tanımlamalarımıza ışık tutabilmek
amacıyla aşağıdaki açıklamalı üç cümleyi ele almamızda kuşkusuz fayda sonsuzdur.
1. I have a book to read.
Açıklama ve Gözlem
(i) Bu cümle’de have geniş zamandır.
(ii) Mastar olan to read isim’den sonra kullanılmaktadır.
2. He had a book to read.
Açıklama ve Gözlem
(i) Bu cümle’de had basit geçmiş zamandır.
(ii) Mastar olan to read isim’den sonra kullanılmaktadır.
3. She will have a book to read.
Açıklama ve Gözlem
(i) Bu cümle’de will have basit gelecek zamandır.
(ii) Mastar olan to read isim’den sonra kullanılmaktadır.
Yukarıda verilen üç cümle’de ayrılık gösteren husus her birinin ayrı ayrı zamanlarda olmalarıdır. Ortak yan ise, üç cümle’de de mastarın isim olan ‘book’ dan sonra kullanılmış olmasıdır. İsimden sonra kullanılan ‘to read’ gelecek zamanı fiil çekimi yapılmadan ortaya koymaktadır. Üç cümle’nin Türkçesi şöyle ifade edilir :
1. Okuyacağım (okuyacak) bir kitabım var.
2. Okuyacağı (okuyacak) bir kitabı vardı.
3. Okuyacağı (okuyacak) bir kitabı olacak.
Halbuki ‘to read’ ile ifade edilen kısmı İngilizce’de aşağıdaki cümleciklerle de ifade etmek olanağı da vardır.
1……. which I shall read.
2……. which he would read.
3……. which she will read.
Görüyoruz ki infinitive ile kesin, kısa ve doğru olarak, yanlış yapma rizikosu olmadan kompozisyon yapabilme olanağı vardır. Kaldı ki karışık gibi görünen infinitive kullanılışı aslında yalın ve kolaydır. Her dilbilgisi zamanında da tek bir fonksiyonu vardır.
Cümlemiz’de karşılaşacağımız ‘gayesiyle, amacıyla’ gibi sözcükleri de İngilizce’de to veya in order to ile karşılamak mümkündür. Başka bir deyişle, bu sözcükler için with the aim of, with the purpose of, with the objective of gibi sözcük grupları (ibareler) kullanmak zorunluluğu yoktur.
Present Participle’in Yeri
İngilizce metin içinde present participle’in ilginç bir yeri vardır. Bilindiği gibi fiilin (ing)li şekli olan bu sözcük dilimizde eki —erek —arak olan fiilimsi olarak ifade edilir, örneğin; giderek, alarak v b.
Present participle’in İngilizce’de Türk çocuklarına güçlük çıkarmasının tek nedeni ise, bu sözcüğün verbal noun veya gerund gibi aynen yazılmasından doğmaktadır. Başka bir deyişle ‘going’, örneğin, Türkçemiz’de hem giderek hem de gitme veya gidiş olarak ortaya konulabilir.
Burada kesinlikle söyleyebileceğimiz bir husus vardır. Present Participle çekimi yapılan bir fiil’in fonksiyonunu görmektedir. INC ile biten bir sözcüğün kontrolü ve saptanması ise, çok kolaydır. Bu sözcüğün yerine bit fiil kullanılır ve olumlu bir sonuç alınırsa, karşılaştığımız sözcük kuşkusuz present participle’dır ve —erek, —arak şekliyle Türkçemize aktarılması hem doğru hem de zorunludur. Bir örnek alalım.
— He went home singing all the way.
Bu cümle’de singing sözcüğünün present participle olup olmadığını saptamak için yerine aynı dilbilgisi zamanı içinde çekimi yapılmış bir fiil koyalım. Durum şöyle olur :
— He went home. He sang all the way.
Gözlemimize göre singing yerine sang iyi
oturmuştur. Yani elde edilen sonuç pozitiftir, öyleyse bu cümle’de ‘singing’ present particip-le’dır. Türkçe’ye çevirisi ancak ‘şarkı söyleyerek’ olarak yapılabilir. Kısaca, eve giderken ne yapıldığını anlatmaktadır.
Verbal Noun veya Gerund’ın Yeri
İngilizce’de verbal noun veya gerund’ın present participle ile neden karıştırıldığını yuka-
rıda anlattığımızdan, tekrar üzerinde durmaya gerek yoktur. Bununla birlikte verbal noun’un nasıl kontrol edilip saptanabileceğini öğrenmekte de kuşkusuz yarar vardır. Aynı yönteme dayanarak bir örnekle bunu göstermeden önce, kısaca açıklayalım. INC ile biten bir sözcüğün yerine bir isim koyar ve pozitif bir sonuç alırsak, karşı karşıya bulunduğumuz sözcük kuşkusuz ki verbal noun veya gerund’dır. örnek olarak aşağıdaki cümleye bakalım.
— Our friend Ali likes singing.
Şimdi bu cümle’deki singing sözcüğünün yerine isim olan apples sözcüğünü koyalım. Görüyoruz ki alınan cevap pozitiftir, öyleyse ‘singing’ kelimesinin bu cümle içinde verbal noun veya gerund olduğu ortaya konulmuştur.
Zaman Kavramlarında Farklılaşma Rolleri
Tanımlayıp, açıkladığımız ve incelediğimiz infinitive, present participle ve verbal noun’un
karşılaştırmalı olarak kullanışlarında İngilizce’de gerek güçlük gerekse önem vardır.
Bu sözcükler yazılı olmayan anlam farklılaşmalarına veya kavram’da nüanslara yol açmaktadır. Bu rollerini açıklayabilmek amacıyla aşağıdaki örnekler üzerinde kısaca duralım.
İnfinitive ■ Present Participle İlişkisi
İnfinitive – Present Participle ilişkisini fazla ayrıntıya girmeden şöyle tanımlayabiliriz.
İnfinitive gelecekte veya daha sonra olan olayları; halbuki present participle aynı anda olan iki olayı anlatır. Örnek ;
1. I saw the chicken cross the road.
(infinitive)
2. I saw the chicken Crossing the road.
(present participle)
Gözlemler
1. Her iki cümle’de de bir sözcük dışında bütün kelimeler aynıdır. Ortada ise, iki olay vardır :
(i) Görme olayı
(ii) Geçme olayı
2. Birinci cümle’de infinitive kullanılmıştır, öyleyse, pilici gördüğümde, piliç yol kenarında duruyordu. Geçme olayı, bir saniye sonra da olsa, görme olayından sonra olmuştur.
3. İkinci cümle’de present participle kullanılmaktadır. öyleyse, pilici gördüğümde yolun bir tarafından diğerine geçmekteydi. Yani, geçme olayı ve görme olayı aynı anda olmuştur.
Infinitive – Verbal Noun İlişkisi
Infinitive ile verbal noun veya gerund arasındaki ilişkiyi açıklamak için benzer iki kısa cümleyi örnek olarak ele alalım :
1. To sleep is good.
(infinitive)
2. Sleeping is good.
(verbal noun)
Gözlemler
1. Birinci cümle’de infinitive kullanılmaktadır. Bu cümleleri bir doktorun söylediğini varsayasak, hastaya bundan böyle veya ileride uyumanın iyi olduğu tavsiye edilmektedir.
2. İkinci cümle’de verbal noun veya gerund kullanılmaktadır. Yine bir doktorun hastası ile konuştuğunu varsayarsak, doktor hastasının halen yapmakta olduğu bir işi yani uyumanın hastanın sağlığı için iyi olduğu hususunda mutabık olduğunu göstermektedir.
Present Participle – Verbal Noun ilişkisi
Present participle ile verbal noun veya gerund arasındaki ilişki yapısal benzerliği nedeniyle de biraz karışıktır. İki sözcük arasındaki ilişki çok kez bu nedenle yanlış anlamalara yol açmaktadır. Bununla birlikte sözcük fonksiyonunun ‘fiil’ veya ‘isim’ ile bağdaşıp bağdaşmadığını araştırdığımız takdirde, yanlışlık rizikosu giderilmiş olur. Yine bir örnek alalım.
1. He went eating a lettuce.
(present participle)
2. He went without eating a lettuce.
(verbal noun)
Gözlemler
1. Birinci cümle’de eating sözcüğü fiile olumlucevap vermektedir, öyleyse bu, ‘yiyerek’ olarak çevrilebilir.
2. İkinci cümle’de eating sözcüğü isim fonksiyonuna olumlu cevap vermektedir. öyleyse bu, ‘yeme’ olarak çevrilebilir. Kaldı ki bu cümle’de eating, bir edat (preposition) olan without kelimesinin tümleci durumundadır.
SONUÇ
İngilizce öğrenenlerin bu dildeki zaman kavramında önemli rol oynayan çekimsiz eylem veya sözcükleri tanımaları sonucu kuşkusuz daha seri, kolay ve güvenle gerek düz kompozisyon gerekse çeviri yapabileceklerdir. Infinitive, Present Participle, Verbal Noun arasındaki ilişkiler ise, bu yazımızdan da görüldüğü gibi, zaman kavramlarına ince fakat önemli nüanslar, anlam farklılaşmaları getirmekte ve İngilizce öğrencisi çok kez yazıyla ifade edilemiyen anlamlarla karşı karşıya kalmaktadır. Gazetecilikte satırlararası anlam çok kez bu sözcüklerle en usta kullanışlara olanak sağlamakta ve okurların espri ve zekâsını okşamaktadır. Bu nedenle bu tür tek bir sözcük bazan sayfalar dolusu bir düşünüşü bir çırpıda bize iletebilmekte, zaman – kazandırıcı ve emek – azaltıcı olmaktadır.
* Gözlerinizi aç/p, biraz dostluğa, biraz yak/ni/ğa, biraz işe ihtiyacı oran -ı an farı arayınız. Bu, kendisine bir şey yapabileceğiniz, faydalı olabileceğiniz, yalnız, acı çekmiş, hasta veya acemi bir kimse olabileceği gibi, yaşlı yahut da bir çocuk olabilir.
Albert SCHWEITZER
• İnsanoğlu için hiç bir şey İnsanî faaliyet kadar ilginç değildir; en karakteristik İnsanî faaliyet de problemleri çözmek, bir amaç üzerine düşünmek, arzu edilen bir gayeye varabilmek için yollar, araçlar tasarlamaktır.
George POLYA