NÜKLEER REAKTÖR TÜRLERİ
5. Gaz ile Soğutulan Nükleer Reaktör (Calder Hail Türü Reaktör)
Basııiçlı su reaktörlerinden sonra, hatta denilebilir ki onlarla birlikte, gaz ile soğutulmuş nükleer reaktörlerden de çok iyi sonuçlar elde edilebilinmiştir. Bu tür reaktör ilk kez Calder Hail nükleer kuvvet santralında kullanılmıştır. Doğal uraniyum ile çalışan bu tür reaktörlerde moderator olarak grafit, soğutucu olarak da karbondioksit (CO2) gazı kullanılmaktadır. Gaz ile soğutulmuş bir reaktörün devresi şematik olarak Şekil No. 1 üzerinde gösterilmiştir. Ortasında, oyulmuş kanalları dikey olan, grafitten yapılı bir blok, reaktörün çekirdeğini (core), oluşturmaktadır. Çubuk şeklindeki yakıt elemanları, bu kanallara, kanal ile çubuk arasında bir boşluk bırakacak şekilde yerleştirilmişlerdir. Bu boşluklardan da karbondioksit gazının dolaşımı sağlanmaktadır. Soğutma gazı tarafından çekirdekte soğutulan ısı, yuvarlak basınçlı kap altında bulunan bir su / buhar eşanjörünün sekonder devresinde turbojeneratör grubunu çalıştıracak olan doymuş buharın üretiminde kullanılmaktadır (Şekil No. 2). Burada turbojeneratör grubunda doymuş buhar kullanmak zorunluğu bir özür olarak kabul edilebilir.
Gaz ile soğutulan reaktörün, sıvı ile soğutulan reaktöre göre en olumlu tarafı, burada her hangi bir korozyondan söz konusu olmamasıdır. Buna karşın zorunlu gaz dolaşımını sağlamak için kullanılan körüklerin (vantilatörlerin) çalıştırılması için tüketilen enerji, bu sistemin olumsuz tarafını oluşturmaktadır. Dolaştırılan gazın basıncını arttırmak suretiyle bu olumsuzluğu gidermek mümkündür, fakat basınçlı kap’ın konstrüksiyonu, basıncı sınırlandırılmasına neden olmaktadır. Calder Hail türü reaktörünün termik gücü ilk kez 152 Megawatt, elektrik gücü ise 27,2 Megawatt ve verimi de % 17,3 dolaylarında bulunmuştur. Bu tür reaktörün karakteristik küre şeklindeki basınçlı kap’ın çapı 11,30 metre, küre doruğunun yerden yüksekliği ise 28 metredir. Kap’ın içerisinde, ızgara şeklinde bir destek konstrüksiyonu üzerine yerleştirilmiş 58.000 grafit blokundan oluşan bir nükleer çekirdek (core) bulunmaktadır. Bu çekirdeğin içerisinde, yakıt elemanlarının dikey yerleştirilmesine yatkın tam 1696 dikey kanal bulunmaktadır. Yakıt elemanları, uçlarında birer isniral bulunan manyesyum oksit gömleklere sarılı doğal uraniyumdan oluşmaktadırlar. Çapı 30 mm olan her uraniyum çubuğunun uzunluğu 1 metredir. Reaktörün kontrolü, çekirdeğe yukarıdan aşağıya doğru yerleştirilen 160 adet kontrol çubuğu yardımiyle yapılır. Soğutucu olarak kullanılan karbondioksit gazı, Calder Hall’de 6,8 atü basınçla çalışmaktadır. Reaktörün girişinde 140°C sıcaklıkta olan karbondioksit gazı, reaktörün çıkışında 345°C sıcaklığı bulmaktadır. Bu da ancak doymuş buhar üretmek için yeterlidir. Büyük Britanya’da bu reaktör türünden 11 tane çalışmaktadır :
Nükleer Santralın Termik Güç Elektrik Gücü Verim
Bulunduğu Yer (MW) (MYV) (%)
Calder Hail 152 27,2 17,3
Chapel Cross 152 27,3 17,3
Berkeley 274 67,4 24,6
Bradwell 300 75,0 25,0
Hunterston 328 94,4 28,8
Hinkley Point 500 129,0 25,8
Trawsfynydd 500 145,0 29,0
Dungeness 550 180,9 32,9
Sizewell 580 176,9 30,5
Oldbury 550 184,8 33,6
YVylfa 1.180 377,6 32,0
Bunlarda gaz basıncı gittikçe yükseltilerek son reaktörde 28 atü değerine kadar çıkartıla-bilmiştir. Gazın çıkış sıcaklığı da son olarak 414°C sıcaklığı bulmuştur. Son iki nükleer santral-larda (Oldbury, Wylfa) basınçlı kap, ön gerilmiş (prestressed) betonarmeden yapılmıştır. Diğer reaktörlerin basınçlı kapları çelikden yapılıdır.
WIE FUNKTIONIERT ÜAS’tan Çeviren: İsmet BENAYYAT
SOLDAN SAĞA :
1 — Maymunları inceleyen bilginlere ve-
rilen ad.
2 — Bireyin döllenmiş yumurtadan baş-
layarak ergin bir hale gelinceye kadar geçirdiği gelişme.
3 — Tersi fazla olmayan; Bir nota; Lâtin-
ce ağız.
4 — Temel maddesi alüminyum silikat
olan su ile karıştırıldığı zaman şekil verilebilen plâstik hamur şeklini alan topraksı bir kaya; Düşünce, kanaat.
5 — Atom numarası 27 olan ve alaşımlar
halinde kesici âletler yapımında kullanılan çeliklerin içine katılarak aşınmaya ve çeliği kimyasal etkilerden korumaya yarayan bir element.
6 — Tersi, arasına sesli bir harf geldiği
zaman ağacın bir parçası olur; Tersi akılsız.
7 — Çok yapışkan, silisli ve fazlaca
alkali içeren levhalardan oluşan, kabarcıksız, ağdalaşmış koyu renkte volkanik bir cam maddesi.
8 — Hayvan barınağı.
9 — Mangan elementinin simgesi; bir
nota.
10 — Fosil haşlamlıların yani bir hücreli hayvanların kavkılarından yani kabuklarından meydana gelen yoğunluğu az ve çok gözenekli olan dinamit yapımında emici olarak kullanılan bir çeşit toz şeklinde silisli madde.
YUKARDAN AŞAĞIYA :
1 — Atomlarda serbest halde bulunmayan,
ortalama yaşam süreleri çok kısa olan, bir fotonun maddeleşmesiyle meydana gelen ve maddenin yeniden enerjiye dönüşmesiyle ydk olan pozitif elektrik yükü taşıyan elektron.
2 — Sitoplazma ve çekirdekçikte bulunan ve
proteinlerin sentezlenmesinde önemli derecede rol oynayan bir nükleik asitin kısa yazılışı; Bir nota.
3 — Bir emir; Adi fayans yapımında donuk
beyaz emay yani bazı maddeleri korumak.
.v.-:
belirli bir parlaklık kazandırmak için kullanılan cilâ yapımında kullanılan ergimiş kalayla kurşun karışımını havada oksitleyerek elde edilen toz.
4 — Atom numarası 42 olan ve tel, şerit, çubuk
şeklinde dirençli ısıtma elemanlarının hazırlanmasında kullanılan bir element.
5 — Gümüş elementinin simgesi; Tersi biı
emir; tersi müzikte sus işareti.
6 — Herhangi bir maddeden yapılan, kopmayi
karşı direnç gösteren ve belirsiz uzunluk taki silindir şeklinde bir madde; tersi biı emir.
7 — Tersi bir çeşit spor yapmaya yarayan biı
kayık; Dünyamızın uydusu; Tersi biı harfin okunuşu.
8 — Tersi bir uzvumuz; Elektromanyetik dal
gaların ısınmasını ya da alınmasını sağla mak için gücüne göre alçak ya da yüksel bir yere kurulan alıcıya ya da vericiye bağ lanan madenî bir iletken.
9 — Oksitleyici, bakteri öldürücü gibi nitelik
leri olan, havanın temizlenmesinde, suda ki mikropların öldürülmesinde kullanılaı ve 3 oksijen atomu içeren solunumu tehli keli olan keskin kokulu bir gaz; Tersi aton numarası 93 olan neptunium elementiniı simgesi; atom numarası 38 olan stronyuıı elementinin simgesi.
10 — İmtihan etmekten emir; Bir nota.
Hazırlayan : Erdem BÜYÜKBİNGÖI
• Eğer bir toplantı uzun sürerse sonu barışla bitmelidir, hiç kimse düşmanlarına bütün gün meydan okuyamaz. Alfred DUCcan
• Birşeyi başarmak için ona kesin karar vermiş olmaktan başka başarıya ulaştırıcı bir yol bilmiyorum.
