Prof. Dr. İbrahim GENÇ ÇUKUROVA Ü. ZİRAAT F.
İnsanoğlunun günümüzdeki uygarlık düzeyine ulaşmasında kültür bitkilerinin önemli etkisi olmuştur. Doğada iki milyon yıldan beri var olduğu kabul edilen insanlar, çok uzun bir süre yaşamlarını çevrelerinden topladıkları bitkiler ve avladıkları hayvanlarla sürdürmüştür. Zamanla nüfusun çoğalması avcılık ve toplama ile yaşamı güçleştirmiş ve insanları, bitki ve hayvanları elverişli yerlerde kültüre almaya yöneltmiştir. İşte 10 bin yıl kadar önce tarım kültürü ve yerleşik yaşamın başladığı bu yerlerde zamanla uygarlıklar kurulmuş ve gelişmiştir. Yazılı kaynaklar ilk kültüre alınan bitkilerin tahıllar olduğunu bildirmektedir. Arpa ve buğdayın kültüre alındığı Dicle ve Fırat vadilerinde Mezopotamya Uygarlığı kurulmuş daha sonra öteki Batı Asya ve Avrupa uygarlıkları gelişmiştir. Çeltik (Pirinç) Güneydoğu Asya, darılar Afrika ve mısır Yenidünya uygarlıklarının kuruluş ve gelişmesine temel olmuş tahıllardır.
Geçmişi bu kadar eski ve önemi bu denli büyük olan tahıllar insan beslenmesi yönünden günümüzde de önemim korumaktadır. Dünya nüfusunun yılda 75-80 milyon arttığı ve halen 4.5 milyar dolayında olan dünya nüfusunun 2000 yılında 6.5 milyara ulaşacağı gözönünde tutulursa, tahılların her geçen gün daha da önem kazanacağı kuşkusuzdur.
Tahü nedir? Tahıllar adı altında toplanan ürünler, buğdaygiller familyasından ARPA BUĞDAY, ÇAVDAR, DARILAR (Kocadan, Sorgum, Kumdan ve Cindan), MISIR, PİRİNÇ (Çeltik) ve YULAF ürünlerini kapsar.
Bu bitkilerin tohumları, botanik anlamda aynı zamanda bir meyve niteliğinde olup ‘ ‘DANE” olarak da adlandırılır ve insan besini olarak kullanılır.
Yeryüzünde yetişen 200 kadar kültür bitkisi bulunmaktadır. Bununla birlikte, insan beslenmesinde tüm bitkisel ve hayvansal kökenli besin kaynaklan içersinde, en büyük payı tahıllar alır. Dünya’da kişi başına tüketilen günlük besinler içersinde, çeşitli kaynaklı ürünlerin ortalama payları Çizelge 1.’ de verilmiştir:
Çizelge 1. Düııya’da ortalama kişi başına bir günde tüketilen kalori ve proteinin besin kaynaklarına göre miktar ve oranlan
Besin Kaynakları
Kalori
Protein
Miktar (K.Cal.) %
Miktar (gr.) %
Tahıllar 1245 52.7 31.1 4 7.5
Yumru kök ve Şeker Bitkileri 394 16.7 2.9 4.5
Baklagil ve yağlı tohumlar 121 5.1 7.9 12.0
Meyve ve Sebzeler 83 3.5 2.8 4.3
Hayvansal ürünler (Et, Yumurta, Süt, 322 13.6 20.7 31.5
balık)
Yağlar (Bitkisel ve Hayvansal) 199 8.4 0.1 0.2
TOPLAM 2364 100.0 65.5 100.0
Yukarıdaki rakamlardan görüldüğü üzere insanların aldıkları günlük kalorinin yarıdan çoğu, proteinin yanya yakını doğrudan tahıllardan sağlanmaktadır. Beslenmesi daha çok tahıla dayalı ve dünya nüfusunun yandan fazlasını kapsayan az geli şmiş ve gelişmekte olan ülkelerde tahılların günlük beslenmedeki payı % 70X e kadar çıkmaktadır. Hayvansal besinler üretimi için de tahıllar ve öteki bitkisel ürünlerin hayvan yemi olarak kullanıldığı gözönünde tutulursa, tahılların insan beslenmesinde ne denli önemli olduğu kolayca anlaşılır.
Tahılların insan beslenmesinde bu kadar önemli olması ve besin kaynaklan içinde çok büyük pay alması, bunların dünya’da ençok üretilen ürünler olmasındandır. Yeryüzünde tahıl tamnının bu denli yaygın olmasının çeşitli nedenleri vardır. Değişik bitki cinslerini kapsayan tahıllar, geniş bir tür ve çeşit zenginliği gösterirler. Bu nedenle dünya’nın çok farklı iklim bölgelerinde yetiştirilebilmek-tedir. Ekvatordan kutuplara, deniz düzeyinden yüksek yaylalara doğru en geniş yayılma gösteren ürünlerdir. Yeryüzünde yatay ve di-
key olarak tahıllar, kültür bitkilerinin yayılma sınırlarım çizerler. Tropik iklim kuşağında yetişebilen tür ve çeşitleri olduğu gibi, kış aylarında sıcaklığın – 35-40 C° ye düştüğü soğu’ bölgelerde yetişebilenleri de bulunmaktadır Öte yandan, çok nemli yerlerde yetiştirebil bildikleri gibi (örneğin pirinç), yıllık yağ ancak 200×300 mm olan kurak yerlerde d yetiştirilebilirler (örneğin çavdar, dan). Ay rica tahıl tarımında toprak hazırlığı ekim bakım, hasat ve harman gibi tüm teknik i lemlerin makina ile yapılabilmesi, ürünleri-taşıma, depolama ve uzun süre saklanmaya el verişli olması, besin maddesi olarak çok deği şik şekillerde ve kolaylıkla kullanılabilmek de tahıl tarımı ve üretiminin çok yaygın olma sının başlıca nedenleridir.
DÜNYA TAHIL ÜRETİMİ
Dünya’da halen ekili ve dikili toplam 1.4 milyar hektar tarım alanı bulunmakta olup, bı; alanın yarıdan fazlası olan 760 milyon hekta rmda tahü tarımı yapılmaktadır. 1979 yılında başlıca tahılların eki üş, üretim ve verim mik tarlan Çizelge 2’de verilmiştir.
Çizelge 2. Tahıl Cinslerinin 1979 Yılı Dünya Ekim Alanı, Üretimi ve Toplam İçindeki Paylan ile Ortalama Verimleri
Tahıl Cinsi Ekim Alanı Üretim Verim
Milyon hektar % Milyon ton % Kg/da
Buğday 238.7 31.4 425.5 27.4 1 78
Çeltik(Pirinç) 145.3 19.1 379.8 24.5 262
Mısır 120.5 15.8 394.2 25.4 327
Arpa 97.7 12.8 1 72.2 11.1 176
Sorgum 50.9 6.7 67.3 4.3 132
Kurndarı ve Ciııdarı 53.2 7.0 33.0 2.1 62
Diğerleri 54.6 7.2 81.0 5.2 148
TOPLAM 760.9 100.0 1553.0 100.0 204
Çizelge 2’de görüldüğü gibi, 760 milyon hektarlık alanda, 1.5 milyon ton tahıl üretimi yapılmaktadır. Tahıllar içinde, ekim alanı ve üretim bakımından en büyük payı buğday almaktadır. Dünya tahıl alanlarının % 31.4 ü, üretimin ise % 27.4’ü buğdaya aittir. Ekim alam bakımından buğdaydan sonra ikinci sırayı çeltik, üçüncü sırayı mısır almaktadır. Bu iki tahıl cinsinden her birinin dünya tahıl üretimi içindeki paylan % 25 dolayındadır. Ekili ş ve üretim yönünden dördüncü sırada bulunan arpanın ekim alanındaki payı % 12.8, üretimdeki payı % 11.1’dir. Anılan ve ilk dört sırayı alan bu ürünler toplam tahıl üretiminin yaklaşık % 90’mı oluşturmaktadır. Bunlardan buğday ve pirinç üretiminin hemen büyük
kısmı doğrudan insan besini, mısır ve arpanın büyük kısmı hayvan yemi ancak % 20 kadarı insan yiyeceği ve endüstri hammaddesi olarak kullanılmaktadır.
Tahıl ürünleri, çoğunlukla üretildikler, ülkelerde kullanılmaktadır. Bununla birlikti üretimleri yeterli olmayan ülkeler de bulunmaktadır. Bundan ötürü her yıl yaklaşık 20i milyon dolayında tahıl ürünü uluslararası ticarete konu olmaktadır. Bu yönden ilk sıraw buğday almakta ve yaklaşık yılda 90 mily ton buğday ülkeler arasında alınıp satı’ tadır. Dünyanın başlıca buğday dış satımcı keleri A.B.D. Kanada, Avustralya, Fran Arjantin ve Türkiye’dir. Buna karşılık dünya
da az çok buğday dışalımı yapmakta olan yüzden fazla ülke vardır. Bunların başlıcaları Çin, Rusya, Japonya, Mısır, Brezilya, Polonya İtalya, İngiltere, Bangladeş, Cezayir, Güney Kore ve Fas’tır.
Dış satım ve dışalıma konu olan mısır miktarı 78 milyon tondur. Mısır dış satımının 60 milyon tonu A.B.D. tarafından yapılmaktadır. Öteki önemli dış satım yapan ülkeler Arjantin, Fransa ve Tayland’dır. Mısır dış alımı yapan başlıca ülkeler sırasıyla, Rusya, Japonya, İtalya, Hollanda, İngiltere, Çin, Güney Kore ve Batı Almanya’dır.
Uluslararası ticarete konu olan arpa miktarı 14 milyon ton, pirinç miktarı 12 milyon ton dolayındadır. Arpa dış satımının çoğunluğu Fransa, Kanada ve Avustralya tarafından genellikle Avrupa ülkelerine yapılmaktadır. Pirinç dış satımında başta gelen ülkeler Tayland, A.B.D., Çin ve Pakistan’dır. Dış alım ise başta Endonezya olmak üzere çeşitli Asya, Avrupa ve Afrika ülkelerince yapılmaktadır.
DÜNYA TAHIL GEREKSİNİMİ VE ÜRETİM POTANSİYELİ
İnsanların yeterli ve dengeli beslenebilmesi, doğrudan ya da dolaylı temel besin kay-
nağı olan tahıl üretim miktanna bağlıdır. Günümüzde toplam tahıl üretimi 1.5 milyar tona ulaşmasına karşm, dünya nüfusunun beslenmesi için yeterli değildir. Uluslararası Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) hesaplamalarına göre, Dünya’nm 65 ülkesinde bir milyardan fazla insan yeterli besin alamamaktadır. Dünya nüfusu yılda % 2 dolayında artarken, dünya besin gereksinimindeki artış % 3’tür. Yani dünya’da varolan besin açığı her yü daha da artmaktadır. Bu nedenle günümüzde bile yetersiz olan tahıl üretiminin artırılması kaçınılmaz bir zorunluluktur.
Üretim artışı için iki temel kaynak vardır. Bunlardan birincisi işlenen tarım alanlarını genişletmek, İkincisi de birim alanındaki verimi yükseltmektir.
Tarım alanlarının dünya ve kıtalarda geni şletilebilme olanaklarım Çizelge 3’te inceleyelim. Çizelgede, toprak ıslahı ve öteki teknik önlemler alınmak koşuluyla tarımda kullanılabilecek (potansiyel) tarım alanı, 1960 yılında kullanılan ve 1985 yılında kullanılacağı hesaplanan tarım alanı ve potansiyele göre kullanılma oranları, 1960-1985 yılları arasındaki 25 yıllık dönemde ortalama yıllık tarım alanı■ büyüme hızı verilmiştir.
Çizelge 3. Dünya ve Kıtalarda Potansiyel ve Kullanılabilen Tarım Alanları Miktarları ile Potansiyel Alana göre Oranları
Kıtalar Potansiyel tarım Kullanılan Tarım Alanı Alanı (Milyon ha) 1960 1985 milyon ha % milyon ha % 1960-1985 Yıllık Büyüme %
Avrupa 174 153 88 137 79 – 0.42
Rusya 356 221 62 252 . 71 0.56
Amerika 1106 329 30 400 32 0.86
Okyanusya 154 28 18 95 62 9.56
Asya 628 456 73 484 77 0.25
Afrika 733 239 33 242 33 0.04
3190 1426 45 1610 50 0.51
Çizelgede görüldüğü gibi yeryüzündeki 3 milyar hektarlık potansiyel tarım alanlarının henüz yarısı kadarı kullanılabilmektedir. Kuramsal olarak tarım alanlarını iki katma çıkarmak mümkündür. Ancak tarım alanlarını genişletebilmek için çok büyük yatınm gereklidir. Bu nedenle yeni tanm alanlan kazanılması çok düşük oranda gerçekleşebilmekte-dir. 1960-1985 yılları arasındaki 25 yıllık sürede, dünya’da ortalama tarım alanı artışı yılda % 0.51’dir. bu durum kıtalara göre de çok farklılık göstermektedir. Örneğin Avrupa’da tarım alanlarının azalması söz konusudur. Afrika’da hemen hiç artış yoktur. Asya’da ise % 0.25’tir. Yeniden tarıma açılabilecek po-
tansiyel alanlar ençok Latin Amerika ve Afrika ülkelerinde bulunmaktadır. Gelir düzeyi düşük ve yatırım olanağı bulunmayan bu ülkelerde, tarım alanlarının genişletilmesi beklenemez.
Yukarıda açıklanan nedenlerle, tahıllar ve öteki besin maddeleri üretiminin artışı daha çok mevcut tarım alanlarındaki verimin artırılmasına bağlıdır. Nitekim son 20-25 yıldan beri tahıllarda gerçekleştirilen üretim artışları çoğunlukla bu yolla sağlanmıştır. Üç önemli tahü olan buğday, mısır ve pirinç’in aşağıdaki ekiliş, üretim ve verim değerlerinden bu durum açıkça görülmektedir.
Çizelge’de görüldüğü gibi, son yirmi yıl içinde dünya buğday ve mısır üretimi bir kat, pirinç üretimi iki kata yakın artmıştır. Bu artışlar özellikle buğday ve mısırda büyük ölçüde verim artışıyla sağlanmıştır. Pirinç verimindeki artış da % 63’tür. Söz konusu ürün-
lerde, belirtilen dönem içinde yıllık verim artışı % 3-4 arasındadır. Tarım alanlarındaki yıllık artışın % 0.5 olduğu (Çizelge 3) gözönünde tutulursa, tahü üretimi için ‘ ‘Verim artışının’ ne denli önemli bir potansiyel olduğu kolayca anlaşılır.
PİRİNÇ EKİM ALANI ÜRETİM VE VERİM DURUMU
Ürünler Ekim Alanı Üretim Verim
(Milyon hektar) Artış 1957-59 1977-79 % (Milyon ton) Artış 1957-59 1977-79 % (Kg/da) 1957-59 Artış %
Buğday Mısır Pirinç 200 93 83 236 18 217 119 28 166 145 74 133 422 368 379 94 123 184 109 177 160 1 78 309 261 63 75 63
TAHILLARDA GÜNÜMÜZDE ALINAN VERİM HANGİ DÜZEYE KADAR ARTTIRILABİLİR?
Bu soruyu yanıtlamak için, üç önemli tahıl cinsinin dünya ve bu ürünlerin başlıca üreticisi ülkelerdeki 1979 yılı verim ortalamalarını kıyaslayalım.
Ürünler
Verim (Kg/da) Dünya Ülkeler
Buğday 178 477 (Fransa)
Mısır 327 686 (A.B.D.)
Pirinç 262 624 (Japonya)
Yukarıda görüldüğü gibi ileri teknolojinin uygulandığı ülkelerde, tahıl verimleri dünya ortalamasının iki katından daha fazla-
dır. Söz konusu ürünlerde biyolojik verim potansiyeli dekara bir tonun da üzerindedir. İklim ve toprak koşulları değişik ülke ve bölgelerin verim potansiyeli farklı olmakla birlikte yüksek verimli çeşitleri uygun teknikle yetiştirmek koşuluyla, dünya tahıl verimi ve üretimini daha bir kaç kat arttırmak mümkündür. Bu nedenle, kesintisiz sürece olan nüfus artışı ve besin gereksinimi gözönünde tutularak; yüksek verimli yeni çeşitler ıslahı ve yetiştirme tekniklerini geliştirmeye yönelik her türlü araştırma eğitim ve yayım çalışmaları öncelikle sürdürülmeüdir. İnsanoğlunun huzur ve barış içinde yaşayabilmesinin çağımız ve geleceğin en büyük sorunu olan açlıkla savaşıma bağlı olduğu unutulmamalıdır. 1970 yüı Nobel Barış Ödülünün bir tahıl Islahçısı Dr. Norman E. Borloug’a verilmesi, son yıllarda konuya duyulan ilginin anlamlı ve umut verici bir göstergesidir.
Meyvesinden, gölgesinden halkın yararlanacağı bir ağacı kesen kimseyi, Cenabı Hak cehenneme atar.
Hz. MUHAMMED
Sizin gerçek değeriniz, insanlara karşı beslediğiniz hislerle, iş ve hareketlerinizle ve bir de onlarla yapacağınız iyiliklerle ölçülür.
EİNSTEİN
Ya Rabbi! Bana hayatımda kitap dolu bir evle, çiçek dolu bir bahçe ver yetişir!
KONFÜÇYÜS
