EVDE
FİZİKPhysics for Entertainment’dan derleyen
^ _________________ Dr. Selçuk ALSAN j
İKİ GEMİ NEDEN BİRBİRİNİ ÇEKER
1912 sonbaharı idi, o zamanın en büyük transatlantiklerinden Olimpik tam yolla Okyanus’a açılıyordu. Hawk adlı küçük kruvazör hızla Olim- pik e yaklaştı ve onun 100 m. açığında paralel seyretmeye başladı Gemiler şekil 4’deki durumda iken çok garip birşey oldu: Hawk görünmez bir kuvvet tarafından itiıiyormuşçasına rotasından saptı, başını Olimpik’e çevirdi ve dümencinin bütün çabalarına rağmen olanca hızı ile Olimpik’e çarptı. Çarpışma öylesine şiddetli idi ki Olimpik’in gövdesinde büyük bir yara açıldı. Mahkeme Hawk’a yol vermediği için Olimpik kaptanını suçlu buldu. Oysa aslında kimsenin suçu yoktu, gemiler birbirini çekmişti.
Bu çekimin nedeni neydi? Tabii ki bu olayın Newton’un genel çekim kanunu ile ilgisi yok. Olay Bernouilli prensibi ile açıklanır: bir boru ne kadar darsa içindeki sıvı o kadar hızlı akar ve borunun çeperlerine o kadar az basınç yapar Aynı şey gazlar için de geçerlidir, o zaman buna Clement- Desormes olayı denir (aerostatik paradoks da denmektedir). Bu olay bir Fransız madeninde rastlantı sonucu keşfedilmiştir. Madenden dışarı basınçlı hava püskürten borunun ağzını bir kapakla kapatmak isteyen bir işçi deliğin içine doğru çekilmiş ve hava kanalına düşmekten zor kurtulmuştur. Siz de
dışarı hızla hava püskürten deliklerin yakınında çok dikkatli olun, hava dışarı çıkmaktadır ama siz içeri çekilebilirsiniz, olaya paradoks (tahminlere ters düşen) denmesinin nedeni de budur. Aynı olayı bir esans şişesi püskürtücüsünde görmek de olasıdır (şekil 6). a borusunun dar ucundan hızla çıkan havanın basıncı düşer, o zaman esans b borusunda yükselerek a dan gelen hava akımı altında küçük damlacıklara ayrılır.
İki gemi paralelken aralarında bir sıvı kanalı oluşur, burada borudaki suyun aksine su durmakta, duvarlar (gemiler) hareket etmektedir, fakat Bernouilli prensibi bozulmaz. İki gemi arasındaki suyun gemilere yaptığı basınç azalır, o zaman gemilerin dış yüzlerindeki normal su basıncı gemileri birbirlerine doğru iter, transatlantik büyüklüğü nedeni ile rotasından çok az ayrılır, küçük gemi ise hızla rotasından ayrılarak transatlantiğe çarpar.
Aynı nedenle girdaplı ve akıntılı sularda yüzmek tehlikelidir, buralarda suyun hızı artmış, basıncı ise düşmüştür, bunun sonucu olarak girdap ve akıntılar insanı kendine doğru çeker. Örneğin saniyede 1 m. gibi orta bir hızla dönen bir su insanı
25 kg.lık bir kuvvetle kendine çeker. Hiçbir insan su içinde böyle bir kuvvete karşı koyamaz (Edgar A. Poe’nun Maelström (girdap) adlı öyküsü bir insanın girdabın dibine doğru nasıl gittiğini bütün dehşeti ile anlatır).
Benzer nedenlerle hızla giden bir trene asla yaklaşmayın, saatte 50 km. hızla giden bir tren yakınında duran bir insanı 8 kg Iık bir kuvvetle
çeker.
BİRBİRİNİ ÇEKER Oklarla gösterilmiş alanda suyun basıncı düşer
