Tuz kayaları,

kuruve kıraç bölgelerde yeralır. Körfezlere giren deniz suyu buharlaşarak, suyun tuzluluk miktarını arttırır. Çözelti, içindeki maddeleri tutamayacak kadar yoğunlaştığı zaman tuzlar çöker. Bu tuzlar dipte birikerek, çok kalın tuz tabakaları meydana getirirler. (A-E] aşamaları 5 no’lu resimde açıklanmıştır.
5) Deniz suyundan
alınmış bir örneğin yarısı buharlaştığı zaman kalsiyum ve magnezyumkarbonat-lar [AJ çökelir. Tuzlu su ilk hacminin %15′ ine düştüğü zaman bunlar sudan tamamen atılır, %20’de kalsiyum sülfat |BJ çökelir. Onu
sodyumklorür (sofra tuzu) [CJ. öteki sülfatlar [D], magnezyum, potasyum, sodyum, borat ve florürlerin ender bulunan tuzları [E] izler. En son magnezyum ve potasyumklo-rür [F] çökelir. Beyaz alanlar tuz miktarlarını göstermektedir.
62
miktarı, binde 33-37 arasında değişir. Okyanus sularının tuzluluğu yerel koşullara göre değişir (6). Sözgelimi, büyük akarsularla eriyen buzlar tuzluluğu düşürür; buna karşın, yağışın düşük, buharlaşmanın yüksek olduğu bölgelerde tuzluluk miktarı artır. Pekçok ırmağın ve eriyen kar suyunun aktığı Baltık denizinin tuzluluğu binde 7,2’dir. En tuzlu deniz, Kızıl Deniz’dir. Burada tuzluluk binde 41’i bulur.
Deniz suyunu tuzlardan arındırarak tatlı su elde edilebilir. Suyun tuzu, elektriksel, kimyasal ve hal değişimi işlemleriyle alınır. Hal değişimi yöntemi sırasında ya su buhar haline getirilip damıtılır yada buz haline getirilir (donma sırasında tuz ayrılır). Eskimolar, içme suyu gereksemelerini karşılamak için yüzyıllardır deniz buzlarından yararlanırlar (8). Bazı ilkel kıyı kabilelerinde, denizden tuz elde etmek için hâlâ deniz suyu havuzlara alınıp güneş ışığı altında buharlaşmaya bırakılır.
Yoğunluk, Işık ve Ses
Tuzlulukla sıcaklığın birbirleri-
ni etkilemesine bağlı olan deniz suyu yoğunluğu, okyanus akıntılarının oluşmasında önemli bir etkendir (7). Yüzey suyu —2°C ile 29°C arasında değişir. Sıcaklık —2°C’nin altına düştüğü zaman deniz buz tutmaya başlar.
Deniz suyundan geçen ışığın özelliği, okyanusların rengini belirler. Işık tayfının kızıl yada uzun dalga ucundaki ışınım su yüzeyinde soğurulur (9); daha kısa dalgalarsa (mavi) dağılarak denizin mavi olmasına yolaçarlar. Işığın ulaşabildiği derinlik sudaki canlılar bakımından büyük önem taşır. Temiz sularda ışık 110 metreye kadar iner, ama çamurlu kıyı sularında 15 metreyi geçemez.
Su iyi bir ses iletkenidir. Ses, deniz suyunda saniyede 1507 m hızla yolalır, oysa havada hızı yalnızca 331 m’dir. Gemiden verilen herhangi bir sinyalin deniz tabanına çarpıp geri dönme süresinin saptanmasıyla derinlik ölçümü yapılabilir. Ancak, sıcaklık ve basınç ses hızını etkileyerek, saniyede 100 m’ lik bir değişikliğe neden olabilirler (10).
ayrıca bak: 76 Denizbilim araştırması
120 Denizde bulunan
mineral kaynakları
138 Deniz kirlenmesi
64 Okyanus artıkları
66 Dalgalar ve gelgit
Kara 148.900 000 km2
3S 84.133.000 km2
Hint 65 522 000 kmJ
Ounov Buz D 32 248 000 km2
Kuıı v Buz 0.
14 090 000 kmi
Dünya yüzeyinin yaklaşık %70’i okyanuslarla kaplıdır. Öteki Güneş Sistemi gezegenlerinin hiçbirisinde bu kadar su yoktur. Beş okyanus birbirine bağlı olduğundan, tek bir su kütlesi olarak düşünülebilir.
6) Bu Atlas Okyanusu 7A
haritasında tuzluluk miktarı eşit olan bölgeler eğrilerle gösterilmiştir. Okyanus tuzluluğu genellikle binde 33-37 orasında değişir. Buharlaşma oranının yüksek olduğu tropik bölgelerde, tuzluluğun da oldukça yükseldiği görülmekte dir. Hemen hemen kapalı bir deniz olan Akdeniz’de tuz miktarı daha da artar.
Buna karşılık, Kuzey Buz Denizinde, eriyen buz suları ve yağışlar nedeniyle tuzluluk düşer. Burada bulunan çok sayıdaki akarsu. Hudson Körfezinin tuzluluğunu normal okyanus değerlerinin altına düşürür.
7) Tuzluluk [A] ve
sıcaklık [B] gibi deniz suyu özellikleri, dipte. yüzeydeki çeşitlilikle karşılaştırıldığında. oldukça sabit değerler verir. Yüzeydeki tuz miktarı, akarsu ve buharlaşmaya bağlı olarak bölgeden bölgeye büyük farklar gösterir, ama derinlerde karışma çok yavaş olduğundan önemli farklar görülmez. Aynı şekiide sıcaklık da, iklimlere bağlı olarak yüzeyde değişirken, dipte sabit kalır. Atlas Okyanusunun güneyinde kuzeyinden daha büyük bir soğuk su kütlesi vardır ve bunun etkileri haritada görülen sıcaklık değişikliklerine yolaçar.
8) Dondurma, bir deniz suyundan tuz elde etme yoludur. Tuzluluğu binde 35 olan deniz suyu -2°C’ye düştüğü zaman bu. kendi &0mden gerçekleşir.
Donma sonucu, içinde hemen hemen hiç tuz bulunmayan yüzey buzları meydana gelir Donma sonucu, buz altındaki deniz suyu nun tuzluluğu artar.
9) Deniz suyu, dalga
boyuna göre güneş ışığının yoğunluğunu azaltır. Soğurma sonucu meydana gelen zayıflatma, mavi’de en düşük.
kırmızı ve
kızılaltı dalgalarda en yüksektir. Mavi dalgalar daha az soğurulup çok dağıtılır. Bunun sonucu temiz su mavi gibi
görünür. Pislik soğurmayı artırır. Şemada temiz sudan değişik boydaki ışık dalgalarının soğrulma oranı görülmektedir.
10) Ses sudu, hava-
dakinin 4,5 katından daha hızlı yolalır. Ancak, sudaki ses hızı, basınç, tuzluluk ve sı-
ses dalgaları, tıpkı mercekten geçen ışık dalgaları gibi kırılır. Denizaltılar bulundukları yeri giz-
caklılıklara göre değişir, lemek için bu kırıl-suda ilerleyen madan yararlanırlar.