Kean, Edmund

(d. 17? Mart 1789, Londra -ö. 15 Mayıs 1833, Londra, Ingiltere), İngiliz tiyatrosunun en büyük trajedi sanat-
127 Kean, Edmund
çılarından, özellikle Othello kompozisyonuyla tanınmış oyuncu. O dönemde yaygın olan durağan oyunculuk yerine canlı ve doğal oyunculuk tarzını yeniden sahneye getirmiş ve yenilikçiliğiyle önem kazanmıştır.
Kendini gezgin bir oyuncu ve sokak satıcısı olarak tanımlayan Ann Carey ile 22 yaşında intihar eden Edmund Kean’in evlilik dışı çocuğuydu. Çocukluğuna ilişkin bilgiler, çoğu kendi fantezilerinin ürünü olan söylentilerden oluşur. Ama amcası Moses’m metresi Charlotte Tidswell tarafından yetiştirildiği bilinmektedir. O sıralarda Drury Lane Tiyatrosu’nda küçük rollere çıkan Tidswell, aşırı düşkün olduğu Edmund’a hem ilk sahne eğitimini vermiş, hem de genel eğiti-
\
Edmund Kean, Samuel Cousins’ın bir kurşunkalem çiziminden ayrıntı, 1814;
Ulusal Portre Galerisi, Londra
National Portrait Gallery, Londra
minin temellerini atmıştı. Ama ona disiplinli bir ev ortamı sağlama çabaları, Edmund’ un çocukluk döneminin büyük bölümünü kimsesiz ve başıboş geçirmiş olmasından ötürü sonuçsuz kaldı. Zaman zaman yanında kaldığı annesiyse onun şarkı Söyleme, dans etme, ezberden okuma ve akrobasi alanlarındaki olağanüstü yeteneklerinden yararlanmaya çalışıyordu. Bir süre varlıklı bir çiftin yanında yaşayan Edmund, onların kendisini aşağı gördüklerini fark edince oradan da kaçtı.
On beş yaşında başına buyruk bir insan olan Kean, tanıdığı tek dünya olan tiyatroyu fethetmeye girişti. Trajediden komediye, operadan farsa, ara oyundan pantomime, tiyatronun her türünde oynamak üzere Kent ilinde Sheerness’taki bir tiyatro toplu? luğuyla anlaştı. Bundan sonraki 10 yıl heır gezgin oyuncu olmanın getirdiği sıkıntılar hem de bir türlü yükselememenin verdiğ acı yüzünden Kean için oldukça zor biı dönem oldu. 1808’de aynı tiyatroda oyunct olan Mary Chambers ile evlendi Ve iki oğlı oldu. Uzun bir bekleyişin ardından Lon dra’da çalışma teklifi aldı ve bundan birkaı gün sonra da büyük oğlunu yitirdi. –
Uzun süren çıraklık dönemi,’Kean’de kötı izler bırakmıştı. Dikkati çekememenin ya rattığı boşluk duygusuyla alkole sığındı Ama yaşadığı güçlüklerin sanatsal başarısı nın da temelini oluşturduğu söylenebiliı Kean, dönemin ölçütlerine göre büyü trajik rollere uygun değildi. Aynca o dc nemde, heybetli pozlara ve belagata dayı nan yapay bir oyunculuk tarzı yaygındı. B anlayışın önde gelen temsilcisi John Phili Kemble da heybetli bir görünüm ve etkiley ci bir sesi olan, klasik anlamda yakışıklı b oyuncuydu. Kean ise düzgün hatları v
Kean, Ellen 128 ‘
anlamlı bakışlarıyla dikkati çekmesine karşın, ufak tefek bir adamdı; sesi de melodik olmaktan çok, güçlü ve hükmediciydi. Bu koşullarda Kemble’a rakip olması çok zordu. Kendini yalnızca usta bir oyuncu olarak değil, bir yenilikçi olarak da eğitmek durumundaydı. 26 Ocak 1814’te Shylock rolüyle Drury Lane Tiyatrosu’nda ilk kez sahneye çıktığında elde ettiği büyük başarı, Kemble’ı gölgede bırakmadıysa da artık onun tarzının eskidiğini ortaya koyuyordu.
Kean, doğalcı oyunculuk anlayışını yeniden gündeme getirmişti. Durağan pozlar yerine hareket canlılığını ve kıvraklığını, güzel konuşmalar yerine dizginlenmemiş bir tutkuyu öne çıkarıyor, karakteri “oyna-mak”tan çok, karakter “olmak” yanılsamasını yaratıyordu. Bununla birlikte yorumlarında doğaçlamaya hiç yer vermiyor, rollerine, teknik açıdan büyük bir titizlikle hazırlanıyordu. Hiç şaşmayan tonları ve yarım tonlan, uzun ve kısa suslan, yüksek (forte) ve hafif (piano) sesleri, giderek kuvvetlenen (crescendo) ve azalan (diminuendo) sesleriyle onun çizdiği Othello kompozisyonunun notaya geçirilebileceği bile söyleniyordu. Kean, günümüzde artık doğal kabul edilmeyen melodramatik hilelere başvurmakta da sakınca görmüyordu; üstelik can-landırabileceği tipler pek çeşitli değildi. Şair Coleridge, Kean’in Shakespeare’i “şimşek çakışlan”yla yansıttığını ama şimşek çakmasına ve gök gürültüsüne olanak vermeyen rollerde başarısız kaldığını söylemişti. Philip Massinger’ın A New Way to Pay Old Debts (Eski Borçlan Ödemenin Yeni Yolu) adlı oyunundaki acımasız kötü adam rolünde, şair Lord Byron’m oyunu seyrederken kasılıp kaldığı söylentilerine yol açacak kadar inandıncı bir oyun çıkarmıştı. Buna karşılık Romeo rolünde, inandırıcılıktan son derece uzaktı. Gene de Kean, oyunculuk sanatı üzerinde büyük çaplı ve kalıcı etkiler bırakmış, seyirciyi etkileme gücü ve sahneye egemenlik açısından çok az oyuncu onun düzeyine ulaşabilmiştir.
Kean büyük hayranlık duyulan bir oyuncu olarak ününü korumasına karşın, toplum içinde giderek sevilmeyen bir insan durumuna düştü. Sık sık İngiliz tiyatrosundaki önde
elen konumunu kaybetme korkusuna kapıyor, kendisine rakip olabilecek oyunculara karşı kıskançlık duyuyor, ününü ve servetini az buluyordu. Bir oyuncu olarak da toplum içindeki yerinden hoşnut değildi. Bütün bunların etkisiyle meyhane çevrelerine karıştı ve soylulara karşı etkinlik gösteren, yan siyasal nitelikte gizli topluluklar oluşturdu. 1825’te, bir belediye meclisi üyesinin kansıyla zina yaptığı iddiasıyla aleyhinde dava açıldı. Bu, Kean’e yönelik sert bir basın kampanyasına, aynca Ingiltere’de ve turneye gittiği ABD’de düşmanca gösterilere yol açtı. Saldınlara cesaretle göğüs germesine ve sonunda bunların önünü almasına karşın, gururundaki zedelenme derin olmuştu. Son sekiz yılı, kendini içkiye verdiği ve yaşamını kendi elleriyle yavaş yavaş tükettiği yıllar oldu.
Kean, 25 Mart 1833’te Covent Garden’da oğlu Charles (John) Kean’in de(*) Iago’yu canlandırdığı oyunda Othello’yu oynarken fenalaştı. Birkaç hafta sonra, Surrey ilinde, Richmond’daki evinde öldü.