ı. baronet, asıl soyadı kay

(d. 20 Temmuz 1804, Rochdale, Lancashire – ö. 26 Mayıs 1877, Londra, İngiltere), hekim, halk sağlığı reformcusu ve Ingiltere’de parasız ilkokul
95 kaya antilopu
sisteminin başlıca kurucusu. Önerdiği reformlar arasında öğretmenlerin özel eğitimden geçmesi ve okullann resmî müfettişlerce denetlenmesi yer alıyordu. Yaşlan 13-18 arasında yetenekli gençlerin bir yandan ilkokul öğretmenliği yaparken, bir yandan da bu okullann yöneticilerinden ortaöğrenim görmeleri yöntemi de (öğrenci-öğretmen) onun buluşuydu. 1839-40 yıllannda, E. Carleton Tufnell ile birlikte Londra’ya bağlı Battersea’ de İngiltere’nin ilk öğretmen okullanndan biri olan St. John’s College’ı kurdu.
Kaya, Şükrü (d. 1883, İstanköy [bugün Kos, Yunanistan] – ö. 10 Ocak 1959, İstanbul), siyaset adamı. 1927-38 arasında içişleri bakanlığı yapmıştır. İlköğrenimini İstanköy’de, ortaöğrenimini Midilli İdadi-si’nde tamamladıktan sonra, İstanbul’da Mekteb-i Sultani’ye (Galatasaray Lisesi) girdi. Bir yandan da Hukuk Mektebi’nde okudu. 1908’de Fransa’ya gitti. 1912’de Paris Hukuk Fakültesi’ni bitirerek Türkiye’ ye döndükten sonra 1919’a değin İstanbul, Edirne, İzmir ve Bağdat’ta, sırasıyla hariciye nezareti kâtipliği, sulh hakimliği, maliye ve mülkiye müfettişliği, iskân-ı muhacirin müdürlüğü ve öğretmenlik yaptı. Mondros Mütarekesi’nden sonra İzmir Müdafaa-i Hukuk ve Osmaniye Cemiyeti’nde görev alarak ulusal direnişe katıldı. Şubat 1919 sonlannda tutuklanarak İstanbul’daki Bekir Ağa Bölü-ğü’nde hapsedildi. İstanbul’un İtilaf Devletlerince işgalinden (16 Mart 1920) sonra Malta’ ya sürüldü. 1921’de kaçarak Anadolu’ya geçti ve Kurtuluş Savaşı’na katıldı.
1922’de Lozan Konferansı’na giden ilk kurulda danışman olarak yer aldı. Aynı yıl sonunda İzmir belediye başkanlığını üstlendi. İkinci Dönem TBMM’de (1923-27) Menteşe mebusu olarak görev yaptı. 1927-39 arasında Muğla mebusu olarak TBMM’de bulundu. 1924-38 arasında kurulan İsmet Paşa (İnönü), Fethi Okyar ve Celal Bayar hükümetlerinde tarım, dışişleri ve içişleri bakanı olarak görev yaptı. 1936-38 arasında Cumhuriyet Halk Partisi genel sekreterliğini üstlendi. 1938’de, İsmet İnönü’nün cumhurbaşkanlığına karşı çıktığı için 1939 seçimlerinde milletvekili adayı gösterilmedi ve siyasal yaşamı sona erdi.
Şükrü Kaya’nın Fransızcadan çeşitli roman ve tarih araştırması çevirileri vardır. Demeç ve TBMM konuşmalarıyla çeşitli yayın organlarında yer alan yazılan Şükrü Kaya, Sözleri, Yazıları 1927-37 (1938) adı altında derlenmiştir.
kaya antilopu (Oreotragus oreotragus), Artiodactyla (çifttoynaklılar) takımının
Kaya antilopu (Oreotragus oreotragus)
John Blower-National Audubon Society Collection/Photo Researchers
kaya güvercini 96
Bovidae familyasından Etiyopya ve Nijerya’nın kuzeyinde, kayalık tepelerde yaşayan antilop türü. Omuz yüksekliği yaklaşık 55 cm, postu sarı ve boz renkte, kaba ve kalın kıllı, kuyruğu yok denecek ölçüde kısadır. Erkeklerde ve bazen dişilerde de görülen boynuzlar başın üstünde düz ve sivri uçlu, çiviye benzer çıkıntılar yapar. Yuvarlak toynaklarının üstünde sekerek koşan ve kayalar arasında çevik sıçrayışlarla ilerleyen kaya antilopları, bu davranışlarıyla eliği andırır.
kaya güvercini (Columba livia), Columbi-formes takımının Columbidae (güvercingil-ler) familyasından kuş türü. Evcil güvercinin atasıdır. Kanarya Adalanndan Çin’in batısına kadar Palearktik bölgede, Etiyop-yen bölgenin kuzeyinde ve Oryantal bölgede yaşar. 33 cm uzunluğunda ve boz renklidir. Kanatlarında iki, kuyruk ucunda bir tane siyah bant bulunur. Boynunun çevresi koyu yeşil, mavi ve mor pırıltılıdır, iyi uçucu olan bu kuşlar yuva yapabilecekleri kayalıkların bulunduğu yörelerde sürüler halinde yaşar ve başta tohumlar olmak üzere bitkisel maddelerle beslenirler. Bir kaya yarığına ya da çıkıntıya çırpıdan yapılmış yuvaya dişi iki yumurta bırakır. Kuluçkaya dişi ve erkek sırayla yatar. Türkiye’nin her bölgesinde görülür. Kentlerde tarihsel yapıların ve geniş açık alanların tipik görüntüsünü tamamlayan güvercinler de bu türden olmakla birlikte, evcil güvercinlerin yeniden yabanıllaşması sonucunda oluştuklarından, biçim ve özellikle de renk olarak katışkısız yabani forma göre bazı ayrımlar gösterirler.
kaya kartalı (Aquila chrysaetos), Falconi-formes takımının, Accipitridae familyasından kartal türü. Kaya kartalları altın renkli ense tüyleri, üst gagasının dibindeki sarı renkli şişkin deri kabartısı, boz gagası, tüylü
kaya keleri, Squamata takımının Agami-dae familyasının Ağama cinsini oluşturan 60 kadar keler türünün ortak adı. Uzunlukları değişen kaya keleri türleri fazla farklılaşma göstermezler. Coğrafi dağılımları Avrupa’ nın güneydoğusunu, Asya’nın güneybatısını, Hindistan Yarımadasını ve Afrika’yı kapsar. Besinlerini büyük ölçüde böcekler, az olarak da bitkisel maddeler oluşturur.
Bayağı kaya keleri (Ağama ağama), vücudu boz, başı kızıl ya da sarı olan bir türdür. Bahçelerde, çalılıklarda ve çayırlarda yaşar.
Dikenli kaya keleri (Ağama stellio)
John Markham
Dikenli keler (A. stellio) 30 cm uzunluğundadır. Özellikle boynu olmak üzere tüm vücudu dikenlidir. Güneşli ve kurak yerlerde, kayalık ve zeytinliklerde bulunur. Türkiye’de Anadolu’nun batı, orta ve güney kesimleri ile Güneydoğu Anadolu Bölge-si’nde ve Trakya’da yaşar.
Kaya Konfederasyonu bak. Karak Konfederasyonu
kaya mezarı, ölü gömmek amacıyla kayalıklara oyulmuş mezar odası. Maden teknolojisinin gelişimi sonucunda ortaya çıkmıştır. Anıtmezar türündeki en eski örnekleri İÖ 9. yüzyılın sonlannda, Urartulann başkenti Tuşpa’da (bugün Van Kalesi) yapılmış olan kral mezarlarıdır. Sert kireçtaşına demirden aletlerle kazılmış olan bu mezarlar
Kaya kartalı (Aguila chrysaetos)
J.R Simon-Ostman Agency
bacakları, siyah tırnaklı ve sarı renkli iri pençeleriyle tanınır.
Holarktik bölgede, ağaçlıklı dağlarda yaşayan ve kanat açıklığı 2,3 m’ye ulaşan bu kartallar orta boy memeliler ve keklik, ormantavuğu gibi kuşlarla beslenir. Sarp kayalıklardaki oyuklara ya da ağaç tepelerine yaptıkları yuvalara dişiler beyaz ya da beyaz üstüne kahverengi lekeli 1-4 (genellikle 2) yumurta bırakır. Erkek ve dişiler 40-45 gün boyunca sırayla kuluçkaya yatar. Yavrular yaklaşık üç ay içinde palazlanır. Kaya kartalları Türkiye’nin her bölgesinde
1.500 m’nin üzerindeki birçok dağlık yörede görülebilir.
Kayaağıl Çukuru, Akdeniz Bölgesi’nde, Antalya ilinin Akseki ilçesine bağlı Dikmen (eskiden Demirçat) köyü yakınlarında çöküntü dolini.
Eni 200 m, boyu 500 m, derinliği ise 160 m olan dev bir karstik çöküntüdür. Çam ağaçlan ile büyük kaya bloklarının yer aldığı taban kesiminde, yüzeyden farklı olarak nemli bir mikroklima oluşmuştur. Çukurun dört yanı dik kaya duvarlarıyla çevrilidir; batı duvarının yüksekliği 80 m’dir. Kayaağıl Çukurunda ilk araştırmayı, 1973’te Paris Mağara Araştırma Kulübü (SCP) gerçekleştirmiştir.