cam işçiliği_
Genellikle süsleyici amaçlı cam eşya üretimini belirten terim. Mezopotamya’daki en eski uygarlıklardan günümüze kadar cam, çeşitli eşyalar yapımında kullanılmıştır. (Camın güzel sanatlardaki en önemli uygulaması için Bk. VİTRAY.)
Eskiçağ ürünleri. Kırılganlığı nedeniyle, eski çağlardan günümüze kalan cam eşya sayısı çok azdır. İ. Ö. 2500’den kalma, eski Mısır’da üretilmiş en eski örnekler arasında, boncuklar ve koyu mavi camdan, üstünde renkli cam kaplamalar bulunan merhem kaplan sayılabilir.
Eski Yunanistan’da bulunan cam eşyanın çoğu, İ.Ö. 600’den sonraki yıllardan kalmadır ve çoğu Mısır’da bulunanları andırmaktadır (bazı uzmanlar, Yunanistan’da üretilmeyip, Mısır’dan getirilmiş olduklarını ileri sürmektedirler). Roma’da I. yy’ın sonlarına doğru yapılan cam şişelerinse, İskenderiye’den, Mısır ve Suriye’den gelme cam üfleyicileri tarafından yapıldıkları düşünülmektedir, (Suriyeli cam işçilerinin, Fransa’da Reims’e kadar gittikleri ortaya çıkarılmıştır). Mille fiori (“bin bir çiçek”) adı verilen, Roma’da bulunmuş parça, renkli cam şeritlerin küçük parçalara kesilerek bir cam kâseye yapıştırılmalarıyla elde edilmiş, eşsiz bir yapıttır. Roma’da mavi camlarla yapılmış mineler de ünlüdür. Uzun süre toprağa gömülü kalan cam, yüzeylerinin pul pul hale gelmesinden dolayı yanardöner nitelik kazanır ve bu görünüm, aslında bir “kusur” sayılır. Ama çok eski örneklerde, sözgelimi Roma dönemi camlarında, bu gökkuşağı görünümü, camın çekiciliğini ve değerini artırır.
Islâm ürünleri. IX. yy’dan başlayarak Şam ve Halep’te cam üstüne yaldız ve mine uygulayan sanatçılar bu tekniği doruğuna ulaştırmışlar, yaldızİı, mineli camdan cami kandilleri ve vazolar üretmişlerdir.
Ortaçağ Avrupası ürünleri. XII. yy’ın sonlarına doğru cam eşya üretimi Venedik’te gerçek bir sanayiye dönüşmüş, başlangıçta örnek alınan İslâm ürünlerinin ağır mine ve süslemelerine karşılık, çok hafif süslemeler gerçekleştirilmiştir. Venediklilerin ürettikleri özel camlardan biri, saydam camın çevresine dalgalı olarak opak cam yerleştirilmesiyle elde edilen lattima, latticimo ya da vetro di trina (dantel cam) adı verilen camdır. Venedikliler, ayrıca, ayaklı kadehleri de ilk olarak üretmişler, ama bu kadehler zaman içinde biçimlerinin son derece karmaşıklaşmasıyla kadeh olarak kullanılamaz duruma gelip, süs eşyalarına dönüşmüşlerdir.
örtaçağ’da Kuzey Avrupa’da sodayla üretilen cam ın yerini potasla üretilen cam almıştır. “VValdglas” adı veri
len bu cam, erimiş durumdayken içine karışan kirliliklere bağlı olarak sarı, yeşil ya da kahverengi olabiliyordu.
Venediklilerin cam sanayisinde tekel oluşturma çabalarına, cam işleme tekniklerini yabancılara öğretenlere çok ağır cezalar uygulamalarına karşın, Venedikli birçok cam üfleyicisi kuzeye, özellikle İngiltere ve Hollanda’ya giderek Venedik tarzını yaydılar. Almanya’daysa Venedik camlarıyla ilgisi olmayan, kaba bi-
Eski Mısır’da
XVIII. sülale döneminde (İ.Ö. 1500’e d.), cam eşya üretimi önemli ölçüde geliştirilmişti. Bu Mısır mavi sürahilerinin süslemesi, cam ipliklerinin taranmasıyla gerçekleştirilm iştir. (New York Metropolitan Sanat/müzesi. )
XV. yy’dan başlayarak Avrupa’da cam eşya üretimi ve süsleme teknikleri gelişmiştir. Üstte, XVI. yy’da üretilmiş Venedik cam işleri görülmektedir (soldan sağa): Vetro di trina süslemeleriyle mavi vazo, mineli tabak, ayaklı kupa, ejderha saplı kadeh (Corning Cam müzesi, New York). Sağda görülen, XVIII. yy’dan kalma Almanya’da ya da Hollanda üretilmiş mine süslemeli su bardağı, Kuzey ülkelerinde dönemin “kabaca” cam işçiliğinin tipik örneklerindir. (Boston Güzel Sanatlar müzesi.) En sağda görülen, XVIII. yy. ortalarında üretilmiş süslemeli şişe, Ingiliz rococo üslubunun örneklerindendir. (Philadelphia Sanat müzesi.)
çimli cam eşyalar yapıldı. Parlak, silindir biçimi cam eşya, ilkel bir üslupla çizilmiş figür ve manzaralarla süsleniyordu. XV. yy’da geliştirilen bir başka biçim de, rü-mer/ya da roemeradı verilen, beyaz şarap içmede kullanılan kadehlerdir.
Kuzey Rönesansı ürünleri. XVI. yy’da Bohemya ve Si-lezya’daıcam eşya üretimine başlandı ve XIX.yy’da Bohemya şişeleri, sürahileri, kadehleri uluslararası ün kazandı. Bunlarda parlak bir taban üstüne, kırmızı, yeşil ve mavinin koyu tonlarıyla süslemeler kaplanıyordu.
Felemenk’te (Belçika-Hollanda) yapılan cam eşyaysa, hem Venedik, hem Alman etkilerini yansıtıyor, cam eşya Venedik ürünlerine göre daha sade süslemeli, Almanya’ya özgü rümer tipi kadehlerse çok daha zarif yapılıyordu. Felemenkliler ayrıca, cam oymacılığı için elmas uçlu aletleri buldular (çarklı oymacılıksa, daha sonra Almanya’da geliştirildi).
İngiliz ve İrlanda ürünleri. İngiltere’deki ilk cam fabrikalarında Venedikli işçiler çalıştırıldı. XVIII. yy’a kadar, İngiliz camlan elmas, vb.değerli taşlarla süslenmeleri için Hollanda’ya gönderildi. Aynı biçimde, cam üstüne mine işleri de Hollanda’ya sipariş verildi. Ama bu arada bir yandan kadeh yapımında çok çeşitli biçimler geliştirilirken, bir yandan da XVIII. yy’a doğru İngiltere ve İrlanda’da hammaddeye katılan kurşunla kristal elde edilmesi, cam sanayisinin bu ülkelerde hızla gelişmesine yol açtı.
Fransız ürünleri. Fransa’daki ilk çam fabrikalarıyla ilgili pek bilgi yoktur. Ama XIX. yy’a doğru, Fransız cam eşyaları kesme ve oyma işçiliğinin gelişmişliğiyle ün salmışlardır. Clichy, St. Louis ve Baccarat, başlıca cam eşya üretim merkezlerine dönüşmüşler, ardından Art no-uveau tasarımcısı £mile Gaile, kendi tasarımlarını üretmek için bir cam atölyesi açmış, bu atölyede ürettiği cam eşyada, opak cam tabanı, hafifçe renkli, kabartma tasarımlı bir tabakayla kaplamıştır. Art deco üslubunun en tanınmış tasarımcısı Rene Lalique de, XX. yy’da parfüm şişeleri dahil çok çeşitli cam eşya üretmiştir. Tasarladığı camdan aydınlatma araçları da, 1920 yıllarında iç dekorasyonda yaygın biçimde kullanılmıştır.
İsveç ürünleri. İsveç’te ilk cam atölyesi 1676’da Kuns-holm’de kurulmuş (1815’te kapanmıştır), Venedikli işçiler çalıştırıldığından, üretilen kadehler, şarab şişeleri, vb. açıkça Venedik etkisini yansıtmıştır. XVIII. yy’da Kosta ve Göteborg’da açılan fabrikalardaysa, İngiliz etkisi ağır basmış, 1917’den başlayarak, İsveç Sanat ve İşçilik Birliği’nin de yardımıyla, Orrefos ve Kosta’daki
%4
>*4 *.
IV. yy’dan kalma Roma döneminde ülrekilmiş “Lycurgus kadehi” adı verilen kadeh, yansıtılmış ışıkta bakıldığında kahverengi (solda) ve doğrudan ışık altında bakıldığında kırmızı (sağda) görülmektedir. (British Museum,
fabrikalarda, üretimin niteliğini yükseltmek için isveçli sanatçılar çalıştırılmasıyla önemli bir atılım gerçekleştirilmiş, 1925’teki Paris sergisinde Büyük Ödül’üOrre-forsfabrikası kazanmıştır.
ABD ürünleri. XVII. yy. boyunca Kuzey Amerika’daki, İngiliz sömürgelerinde küçük cam atölyeleri kurmak için çeşitli girişimlerde bulunulmasına karşın, ilk başarılı cam atölyesi 1739’da, Caspar VVistar tarafından Sa-lem’de (Nevv Jersey) kuruldu. Önceleri yeşil, kahverengi, kiremit rengi şişe, vb. günlük kullanım eşyasının üretildiği bu atölye, daha sonra “Güney Jersey üslubu” diye tanınan bir üslupla üretilen, süsleme amaçlı cam eşya üretimiyle ün saldı. 1736’da ve 1768’de Pennsylva-nia’da kurulan iki atölye de, ametist renkli ya da mavi renkli ve minelerle süslü şişeleriyle tanındı. Daha sonra kurulan çeşitli cam fabrikalarında, özellikle Sand-vvich’te (Boston), baskı kalıbını bulan Deming Jarves’in kurduğu fabrikada, çeşitli renklerde presli camdan fincanlar ve fincan tabakları, şamdanlar, vb. üretildi. XIX. yy. sonu ile XX. yy. başındaysa, £mile Galle’nin öğrencilerinden Comfort Tiffany’nin kurduğu Tiffany Cam Şirketi’nde, Art nouveau üslubunun en güzel örnekleri üretildi.
Türk ürünleri. Türkiye’de XVII. yy’a kadar cam eşya Batı ülkelerinden getirilirdi. XVII. ve XVIII. yy’daysa, Türk camcılığı gelişmeye başladı. Özellikle XIX. yy’ın ikinci yarısında Beykoz’da kurulan cam atölyesi “beykoz işi” diye adlandırılan ürünlerle, İncirköy’de kurulan atölye de “çeşmibülbül” diye adlandırılan ürünlerle ün saldı. Sürahilerden vazolara, kahve fincan ve tabaklardan parfüm şişelerine kadar çok çeşitli cam eşya, zengin desenlerle süslendi. Cumhuriyet dönemindeyse, Paşa-bahçe Şişe ve Cam Fabrikaları, gerek cam, gerek cam eşya üretimini geliştirdi ve cam eşya, yakın dönemde Türkiye’nin başlıca dışsatım ürünleri arasına girdi.
Camiülezher
Kahire’de Fatımiler döneminde yapılan cami ve medresenin ortak adı. 970-972 arasında yapılan Camiülezher, cami mimarlığının en güzel örneklerinden biri olmasının yanı sıra, medresesi de İslâm dünyasının çok eski dönemlerinden günümüze kadaf en önemli öğretim kurumlarından (hem Arap dili ve edebiyatı, hem de din öğretimi verilir) biridir.
camkanatlıgiller
Dünyanın her yanında yaşayan, yalnızca gündüzleri
uçan küçük pervaneler ailesi (Bil. a. Sesiidae). Kanatlarının üstünde, ilk uçuşta dökülen tüylerin üstünde geniş saydam bölümler bulunan camkanatlılar ailesi üyelerinin çoğu, renkleri ve biçimleriyle eşekarılarına, halanlarına benzer, bu benzerlik sayesinde, kendilerini avlayabilecek birçok hayvandan korunurlar. Tırtılları ağaç gövdelerinde, köklerde ve dallarda oyuklar açarak beslenir. Ailenin örnek türü camkanatlı (Synanthedon sal-machus), Avrupa ve Kuzey Amerika’da yaşar; kuşü-zümleriyle beslenir.
Camoes, Luis Vaz de
Portekizli şair (Lizbon 1524 – ay. y. 1580). Coimbra’da öğrenim gören Luis Vaz de Camoes (ya da Camoens), Joao lll’ün sarayına girdiyse de, saray kadınlarıyla ilişkileri yüzünden Ribatejo’ya sürüldü. Orduya girip, Sep-te’de çarpışırken sağ gözü kör oldu. Lizbon’a dönünce, serüvenciler arasında yaşamaya başladı ve bir kavgada saraydan bir genci yaralayınca hapse atıldı. Ertesi yıl Joao III tarafından bağışlanarak Hindistan’a (Goa’ya) gönderildi. Makao müfettişliği yapıp (1558), yönetimde yolsuzluk yapmakla suçlanarak Goa’ya geri çağrılınca, dönüş yolculuğunda gemisi Mekong ırmağının ağzında kaza geçirdi; ama canını kurtararak Goa’ya ulaşmayı başardı. Mozambik valiliğine getirilip (1567), Mozambik’te bir kış geçirdikten sonra, hasta ve yoksul bir halde Portekiz’e dönmeyi başardı. Os Lusiadas (1572) adlı ulusal destanını yayınlaması üstüne kral tarafından küçük bir aylık bağlandı.
Camoes’in yapıtları, üç tiyatro oyunu (Los Amphitr-yoes, 1540’a doğru; El Rei Seleuco [Kral Seleukos]; L’Auto de Fliodemo, 1587’de yayındandı]), lirik şiirler ve başyapıtı Os Lusiadas’ı kapsar. Destan klasik üslupta kaleme alınmıştır. Vasco de Gama’nın onsekiz aylık (Mart 1498 – Eylül 1499) yolculuğunu anlatır; ama, ko-
(Üstte) XX. yy başlarında, Tiffany Cam Fabrikası’nda Art nouveau üslubunun en güzel örnekleri verilmiştir.
(Solda) Bu “Ceylanlı Kâse” (1935), Sidney Waugh tarafından, Steubeg Cam Fabrikası için tasarlanmıştır.
Fransa’da cam işçiliği en parlak dönemini XIX. yy’da yaşamıştır. Mille fiori (“binbir çiçek”) diye adlandırılan teknikle yapılmış kâğıt ağırlık (üstte solda), Baccarat Cam Fabrikası’nda üretilmiştir. Sürahi ve şişeyse (üstte sağda) Henry Stiegel’in Pennsylvania Cam Fabrikası’nda üretilmiştir. Stiegel cam eşyası XVIII. yy’da genellikle mavi, amestist ya da açık kurşunlu camdan üretilirdi.
Londra.)