Fréchet, (René-)Maurice
(d. 2 Eylül 1878, Maligny – ö. 4 Haziran 1973, Paris, Fransa), özellikle gerçek analiz alanındaki katkılarıyla tanınan ve soyut uzay kuramının kurucusu kabul edilen Fransız matematikçi. Matematikteki geleneksel uzay tanımını şekillerin karşılaştırılmasında yararlanılan bir geometrik yer olarak genelleştiren bu kuram, uzayı, Fréchet’nin deyimiyle, bir nokta kümesi ve bu noktalarla ilgili bir bağıntılar kümesi olarak tanımlıyordu.
1910-19 arasında Poitiers Üniversitesi’nde mekanik profesörlüğü yapan Fréchet, 1927’de Strasbourg Üniversitesi’ne yüksek matematik profesörü olarak atandı. Daha sonra Paris Üniversitesi’nde olasılık hesabı dalınç. öğretim üyesi (1928-33), genel matematik profesörü (1933-35), diferansiyel ve intégral hesap profesörü (1935-40) ve olasılık hesabı profesörü (1940-48) olarak görev yaptı.
Soyut uzay konusundaki öncü çalışmalarına ek olarak topoloji (geometrik şekillerin esnek biçim bozulmaları altında değişmeyen özelliklerini inceleyen matematik dalı) üzerinde çalışmalar yaptı. Ayrıca istatistik ile diferansiyel ve intégral hesaba da önemli katkılarda bulundu.
En önemli yapıtları, Les Espaces abstraits (1928; Soyut Ûzaylar), Récherches théori-
?ues modernes sur la théorie des probabilités 1937-38; Olasılık Kuramı Üzerine Modem Kuramsal Araştırmalar), Les Probabilités associées à un système d’évenements compatibles et dépendants (1939-43; Birbiriyle Uyumlu ve Bağımlı Olaylar Sistemine İlişkin Olasılıklar), Pages choisies d’analyse générale (1953; Genel Analizden Seçilmiş Konular) ve Les Mathématiques et le concret’ dir (1955; Matematik ve Somut).
Fréchette, Louis-Honoré (d. 16 Kasım 1839, Lévis, Québec – Ö. 31 Mayıs 1908, Montreal), 19. yüzyılda, Fransızca yazan Kanadalı şairlerin en ünlülerinden. Özellikle yurtseverlik temalarını işleyen şiirleriyle tanınır.
Québec’teki Laval Üniversitesi’nde hukuk öğrenimi gördükten sonra, 1864’te baroya kabul edildi. Bu arada gazetecilik de yaptı. Liberal görüşleri yüzünden barodan çıkarılınca 1866’da Chicago’ya gitti. Burada yazdığı La voix d’un exilé (1866-68; Bir Sürgünün Sesi) adlı şiirinde, konfederasyon döneminde Québec’teki dinsel ve siyasal uygulamalara saldırdı ve Kanada’da bir Fransız cumhuriyeti kurulmasını savunarak yurtsever görüşlerini dile getirdi. 1871’de Lévis’ye döndükten sonra siyasete atıldı ve Avam Kama-rası’nda Lévis’yi temsil etti (1874-78). 1889’dan ölümüne değin de Québec kentindeki Yasama Konseyi’nde kâtip olarak çalıştı.
Liberal milliyetçiliğin tartışmalı bir temsilcisi olan Fréchette, Les Fleurs boréales (1879; Kuzey Çiçekleri) ve Les Oiseaux de neige (1879; Kar Kuşları) adlı yapıtlarıyla 1880’de Montyon Ödülü’nü kazandı; böyle-ce Académie Française tarafından ödüllendirilen ilk Kanadalı oldu. Daha sonra Kanada tarihi üzerine destansı bir vakayiname olan ünlü şiir çevrimi La Légende d’un peuple’ii (1887; Bir Halkın Efsanesi) yazdı. Öbür önemli yapıtları Poésies choisies (1908; Seçme Şiirler); öykülerini topladığı Originaux et détraqués (1892; Acayipler ve Deliler) ile Le Noël au Canada (1899; Kanada’da Noel); Félix Poutré (1871), Papineau (1880) ve Véronica (1908) adlı oyunları ve polemiklerini içeren Lettres à Basile’dir (1872; Basileios’a Mektuplar).
Fredegarius (ü. İS 7. yy), 658-661 arasında yazılmış, Frank tarihine ilişkin bir vakayinamenin yazarı olduğu varsayılan kişi. Vakayinamenin günümüze ulaşan yazma metinlerinin hiçbirinde yazar adı belirtilmemiş olmakla birlikte, 1579’da Claude Fauchet tarafından yapılan basımında, yapıt Frede-garius’a atfedilmiştir. Yapıt, genel bir çerçeve içinde o dönemin ayrıntılı bir tarihçesini içerir; Merovenjlerin ilk dönemlerine ilişkin bilgiler, Tours’lu Aziz Gregorius’un 591’de, yani azizin ölümünden üç-dört yıl önce sona eren ünlü Historia Francorum’m-dan (Franklar Tarihi) alınmıştır. Frank krallıklarında 584-642 arasında gerçekleşen olaylar ise ilk ağızdan anlatılır. Kaba bir . Latinceyle ve çok sıkıcı bir dille yazılmış olmakla birlikte, dönemin olaylarını ayrıntılı biçimde ortaya koyan tek kaynak olması açısından, Fredegarius vakayinamesi büyük önem taşır. Yazarın milliyeti ve mesleği üzerine birçok varsayım öne sürülmüştür. : Metinleri inceleyenlerin birçoğu onun Bur-gonya asıllı olduğunu ileri sürmüş, bazıları da yaşamının büyük bölümünü Austrasia’da geçirdiğini ya da en azından Austrasialı saray nazırlarına yakınlık duyduğunu savunmuştur. Başka bir varsayım ise, Fredegari- -us’un, Neustria kralı II. Clotaire’in maiyetinde önemli bir görev almış olduğudur.
Fredegunde, Fransızca fr£d£gonde (ö. 597, Paris), Soissons’un Merovenj kökenli Frank kralı I. Chilperic’in karısı. Tarihte benzerine az rastlanan kan dökücülüğü ve acımasızlığıyla tanınır.
Önceleri hizmetçi olan Fredegunde, Chil-peric’in karısı Galswintha’yi (Galswinthe). öldürmesinden (y. 568) sonra kralın gözdesi oldu. Chilperic’in üvey kardeşi, Austrasia ; kralı I. Sigebert’in karısı Brunhild’in (Brun-. hilde) kız kardeşi olan Galswintha’mn öldürülmesi, Fredegunde ile Brunhild arasında 40 yıldan fazla süren büyük bir düşmanlığa yol açtı. 575’te Sigebert’i öldürten Fredegunde, kayınbiraderi olan Burgonya kralı Guntram’ı, Sigebert’in oğlu II. Childebert’i ve Brunhild’i de öldürtme girişiminde bulundu. Chilperic’in 584’te karanlık bir biçimde öldürülmesinden sonra, onun servetine el koyarak Paris’teki katedrale sığındı. Oğlu II. Clotaire’le birlikte Guntram’ın koruması altına girdi. Guntram’ın 592’de: ölmesinden sonra Burgonya tahtını ele geçiren II. Childebert, Clotaire’e saldırdıysa da başarılı olamadı. Childebert’in ölümünden (595) sonra oğullarından II. Theodebert Austrasia tahtına, II. Theoderich Burgonya tahtına çıktı. Brunhild’in bu krallar aracılığıyla yönetimde söz sahibi olmaya çalışması üzerine, Fredegunde oğlu Clotaire’in çıkarlarını korumak için ölünceye değin Brun-hild’e karşı entrikalarla uğraştı.
Fredericia, Danimarka’da, Jutland’ın doğusunda Vejle iline (amtskommune) bağlı kent ve liman. Küçük Boğaz kıyısında yer alır ve iki köprüyle Fyn Adasına bağlanır; 1970’te inşa edilen ikinci köprü İskandinavya’daki en uzun asma köprüdür. III. Frede-rik’in Jutland’ı savunmak amacıyla 1650’de bir kale olarak kurduğu ve berat verdiği kent, ibadet özgürlüğü ve vergi bağışıklığı gibi özel ayrıcalıklar da kazandı. 1849’da Prusya ve Schleswig-Holstein kuvvetlerinin kuşatması sırasında büyük yıkıma uğradı. O dönemden kalma toprak tahkimat hâlâ ayaktadır; savunma sırasında ölen DanimarkalIların ortak mezarları Trinitatis Kilisesi (1689) mezarlığındadır. Öteki Danimarka kentlerinden farklı olarak Fredericia’nın eski mahallelerindeki sokaklar dik bir biçimde kesişir. Günümüzde de garnizon kenti olan Fredericia, aynı zamanda bir demiryolu kavşağıdır. Başlıca ürünleri
gümüş sofra takınılan, dondurulmuş balık, dokuma, tütün ve makihedir. 1960’larda petrol rafinerisinin kurulması kentin sanayi temelini genişletmiştir. Kentte her yıl Danimarka sanayi fuarı düzenlenir. Trinitatis dışında dört eski kilisesi, modem bir tiyatrosu ve sağır-dilsiz enstitüsü vardır. Nüfus (1986 tah.) belediye, 45.803.
Frederick, ABD’de Maryland eyaletinin ortakuzey kesiminde, Frederick ilinin (county) merkezi (1748) kent. Baltimore’un 72 km batısında, Monocacy Irmağının bir kolu üzerinde kuruludur. Yöreye AvrupalIlar ilk kez 1733’te yerleşti; 1745’te bir kent planı yapıldı ve yerleşime Frederick Town
Frederick’teki Hood College’s bağlı Joseph Henry Apple Kütüphanesi, Maryland
Syd Greenberg – Photo Researchers
adı verildi. Bu adın, Maryland, kolonisinin yöneticisi Lord Baltimore’un oğlu Frederick Calvert’tan geldiği sanılır. Buradaki il mahkemesi üyesi hukukçular, İngiliz Damga Yasası’m ilk reddedenler oldu (23 Kasım 1765). Bağımsızlık Savaşı’nda Frederick, Boston’a iki bölük gönüllü asker, Valley Forge’a da George Washington’i desteklemek üzere 1.700 kişilik bir kuvvet yolladı.
Konfederasyon güçleri, Frederick Kavşa-ğı’mn güneyinde yapılan Monocacy Çarpışmasında (9 Temmuz 1864) üstünlük sağla-dılarsa da, Birlik destek güçlerinin Washington kentine ulaşmasını engellemekte geç kaldılar. Çarpışmanın ardından, Konfederasyon Ordusu’ndan General Jubal Early kenti yakıp yıkmama karşılığında halktan 200 bin dolarlık fidye topladı; bu borcun son senedi ancak 1 Ekim 1951’de ödenebildi.
Bir tarımsal ticaret merkezi ve küçük sanayi kenti olan Frederick, ülkede kireçli çimento ve fırça üretimiyle tanınır. Fort Detrick ABD Kara Kuvvetleri Araştırma Laboratuvan da (1943) kentin ekonomisinde önemli rol oynar. Başlıca eğitim kurumlan Hood College (1893), Frederick Community College (1957) ve Maryland Sağırlar Okulu’dur (1867).
ABD ulusal marşının (“The Star Spangled Banner”) yazarı Francis Scott Key kentin yakınında doğmuştur ve Mount Olivet Mezarlığında gömülüdür. Dred Scott davasındaki kararıyla (1857) yörede köleliği yasallaştıran Başyargıç Roger Brooke Taney, Frederick’te yaşamıştır; yargıcın 1799’dan kalma evinde kendisine ve Scott Key’ye ait hatıra eşyalar bulunur. “Stonewall” Jack-son’m (Thomas Jonathan) “isyancı güruhu” Frederick’ten geçerken onlarla alay etmesiyle ünlü Barbara Frietchie, John Greenleaf Whittier’in “Barbara Frietchie” adlı şiiriy-
le ölümsüzleşmiştir; Frietchie’nin evi müze olarak yeniden inşa edilmiştir. Nüfus (1990) 40.148.
Frederick Louis, Galler prensî. Almanca friedrich ludwig (d. 6 Ocak 1707, Hannover, Hannover – ö. 20 Mart 1751, Londra), İngiltere kralı II. George’un (hd 1727-60) en büyük oğlu ve III. George’un (hd 1760-1820) babası. Babasıyla arasındaki çatışma, Başbakan Sir Robert Walpole’un 1742’de iktidardan düşmesine yol açmıştır.
Frederick, büyükbabasının 1714’te I. George adıyla Büyük Britanya kralı olmasından sonra, Prusya kralı İ. Friedrich Wil-helm’in kızı Wilhelmina Sophia Dorothea ile nişanlandı. Ama iki tarafın da ana babalarının isteksiz oluşundan ötürü bu evlilik gerçekleşmedi. II. George’un tahta çıkması (1727) üzerine İngiltere’ye dönen Frederick’e önce Cornwall dükü, 1729’da da Galler prensi unvanları verildi.
Baba ile oğul arasındaki ilişkiler çok geçmeden bozuldu; anlaşmazlığın başlıca nedeni, kralın Frederick’e yeterli ödenek vermeyi reddetmesiydi. Frederick, 1735’te kral ve kraliçeden alaycı bir dille söz eden Histoire du Prince Titi’yi (Prens Titi’nin Öyküsü) yazdı ya da bu kitabın yazılmasına önayak oldu. Frederick’in, Nisan 1736’da Saksonya-Gotha dükü II. Friedrich’in kızı Augusta ile evlenmesinden sonra, kral, oğluna yılda 50 bin sterlin tutarında bir maaş .bağlamayı önerdi; ama Frederick bu miktarı yetersiz buldu. Frederick’in, kralın muhalifi olan dostlannın bu konuyu Parla-mento’ya götürmelerine izin vermesiyle (1737), baba ile oğulun arası bir daha düzelmeyecek bir biçimde bozuldu. Bunun üzerine Frederick, ilk çocuğunun babasıyla aynı çatı altında doğmasını engellemek için hamile karısıyla birlikte Hampton Court’tan ayrıldı.
Bu küstahça davranışı nedeniyle Frederick saraydan kovuldu ve yabancı büyükelçilerden onu ziyaret etmemeleri istendi. Frederick’in yerleştiği Leicester Evi, siyasal muhalefetin merkezi oldu. Özellikle Başbakan Sir Robert Walpole’a düşmanlık duyan Frederick, onun iktidardan düşmesinden sonra babasıyla resmen banştı; ama yaşamının sonuna değin hükümet üyelerine muhalefet etmeyi sürdürdü. Kral George, 1745’te Frederick’in Jacobusçu Ayaklanma’yı bastırmakla görevlendirilen orduya komuta etmesine izin vermedi. Frederick 1751’de öldü, oğlu 1760’ta III. George adıyla tahta çıktı.
Fredericksburg, ABD’de, Virginia eyaletinin kuzeydoğusunda Spotsylvania ilinde (county) yönetsel bakımdan bağımsız kent. Rappahannock Irmağındaki ulaşımın başlangıcında yer alır. Yörede ilk yerleşim 1671’de başladı. 1727’de planı yapılan ve Kral III. George’un babası Frederick Louis’ in adı verilen kent, İngiltere ile ticaret yapılan işlek bir liman olarak gelişti. Rappahannock Irmağının karşı kıyısındaki Ferry Çiftliği’nin sahibi olan George Wash-ington’ın babası, 1732’de kentte üç parça arazi satın aldı.
Washington ve Richmond kentlerine eşit uzaklıkta bulunan ve stratejik bir konumu olan Fredericksburg, Amerikan İç Savaşı sırasında Kuzeylilerin ve Güneylilerin önemli hedeflerinden biri olarak yedi kez el değiştirdi. 13 Aralık 1862’de kanlı bir çarpışmaya sahne oldu. Savaşın sona ermesinden önce yöresinde Chancellorsville (1-4 Mayıs 1863), Wilderness (5-7 Mayıs 1864) ve Spotsylvania Courthouse (8-21 Mayıs 1864) çarpışmaları gerçekleşti. Bu dört çarpışmanın geçtiği alanların bazı bölümleri, 15 bin Birlik askerinin gömülü olduğu
403 Fredericton
ulusal mezarlık ve bir müze, günümüzde 2.023 hektarlık bir alanı kaplayan Fredericksburg ve Spotsylvania Ulusal Askeri Parkı’nın içinde yer alır.
Mandıracılık ve sığır besiciliği yapılan tarımsal bir bölgenin alışveriş merkezi olan kentte hafif sanayi kuruluşları da vardır. Mary Washington College (1908) ile Ger-manna Community College (1970) buradadır. Tarihsel yerler arasında Washington’m annesi Mary Ball Washington’in evi ve mezarı, daha sonra ABD başkanı olan James P. Monroe’nun avukatlık bürosu, 1760’larda Washington’m kardeşi Charles’ ın yaptırdığı Rising Sun Tavernası ve gene Washington’in arkadaşı Hugh Mercer’in eczanesi sayılabilir. George Washington’in Doğum Yeri Ulusal Anıtı, kentin 61 km doğusundadır ve yakınında James Monroe’ nun doğum yeri bulunur. Nüfus (1990) 19.027.
Fredericksburg Çarpışması, Amerikan İç Savaşı sırasında Fredericksburg’da (Virginia) yer alan kanlı çarpışma (13 Aralık 1862). Çarpışmanın sonunda Birlik (Kuzey) kuvvetlerinin büyük bir yenilgiye uğraması, Güney’in durumunu güçlendirmiştir.
Kuzey orduları başkomutanlığına yeni atanmış olan E. Burnside, 120 bin kişilik ordusuyla Rappahannock Irmağını geçerek Güney’in başkenti Richmond’ı ele geçirmeyi tasarlıyordu. Bunun üzerine Güneyli General Robert E. Lee, yaklaşık 78 bin kişilik ordusuyla Fredericksburg’un gerisindeki yüksek yamaçlarda mevzilendi. 13 Aralık’ta başlayan saldırı Kuzey’in yenilgisiyle sonuçlandı; bu çarpışma sırasında Kuzey’in 12.500 kişiden fazla kayıp vermesine karşın, düzenli bir biçimde mevzilenmiş olan Güney’in kaybı yalnızca 5 bin kişi oldu. Ertesi ay komutanlıktan alınan Burnside, çarpışmada gösterdiği kötü yönetim nedeniyle sonraları tarihçiler tarafından sert bir dille eleştirildi. Kuzeyliler, bu çarpışmayla temel hedefleri olan Kuzey Virginia ordusunu yok etme girişiminde bir kez daha yenilgiye uğradılar; Richmond’ı ele geçirmeleri ise olanaksızlaştı. Eylül ayında Antie-tam’da uğradıklan yenilgiden sonra geri çekilmeye başlayan General Robert E. Lee komutasındaki Güneyliler ise Fredericks-burg’daki zaferle, yitirdikleri güveni yeniden kazandılar.
Fredericton, Kanada’da, New Brunswick eyaletinin (1785’ten sonra) ve York ilinin merkezi kent. Eyaletin ortagüney kesiminde, Saint John Irmağının kıyısında ve ırmağın ağzından 135 km içeride yer alır. Fransız kalesi Nashwaak (1692) ile Acadia yerleşmesi St. Anne’s Point’in (1731) bulunduğu yerde, ABD’nin bağımsızlığından sonra göç
Fredericton’daki Beaverbrook Sanat Galerisi,
New Brunswick, Kanada
Canadian Government Travel Bureau, Ottawa, fotoğraf, M Milne
Frederik I 404
eden kralcılar tarafından 1785’te kuruldu. Adı III. George’un oğlu Frederick’ten gelir. 1825’ten sonra bir Ingiliz garnizonu olan kentin askeri tesisleri federal bir sit alanı olarak düzenlenmiştir. Kanada’nın ilk üniversitesi olan New Brunswick Üniversitesi (1785) ile St. Thomas Üniversitesi de (1910) günümüzde bir yönetim ve eğitim merkezi olan Fredericton’dadır. Anglikan İsa Kilisesi Katedrali (1845-53), İngiltere’nin Norfolk iline bağlı Snettisham’daki gotik St. Mary Katedrali’nin bir modelidir. George üslubunda yapılmış olan Eyalet Yasama Binası’nda Audubon’un bir dizi kuş resmiyle Domesday Kitabı’nın 1783’e ait bir kopyası bulunur. Yasama Binası’nın yakınındaki Beaverbrook Sanat Galerisi’nde ise, aralarında Winston Churchill’in yağlıboya tablolarının da bulunduğu 18-20. yüzyıl arasındaki döneme ait seçkin koleksiyonlar vardır. Kanada Kraliyet Atlı Polisi’ nin (önceleri Kuzeybatı Atlı Polisi) bölgesel merkezi, Kanada ordusuna ait Gagetown Kampı ve bir tarımsal araştırma istasyonu da Fredericton’ın yakınındadır. New Bruns-wick’in orta kesimi için alışveriş ve dağıtım merkezi olan kentte üretilen başlıca ürünler ayakkabı, kano, ahşap gereçler ve tuğladır.
Fredericton edebiyat dünyası açısından da önemli bir yerdir. Amerikan Bağımsızlık Savaşı döneminin yergici yazarı Jonathan Odell burada yaşamış, romancı Julia Catherine Hart (1796-1867) ile ünlü şairlerden Sir Charles Roberts (1860-1945), Bliss Carman (1861-1929) ve Francis Sherman (1871-1926) Fredericton’da ya da yakınlarında doğmuşlardır. New Brunswick Tiyatro Top-luluğu’nun salonu Playhouse’ta yıl boyunca oyunlar ve müzikaller sahneye konur. Nüfus (1981) 43.723.
