İçinde yer aldıktan çöküntünün kökenine göre göller başlıca altı sınıfta toplanabilir.
1. Tektonik göller. Çöküntü hendeklerinde ya da çöküntü çanaklarında yer alan göller (Afrika’da Büyük Rift’teki göller: Nyassa; Tanganyika; Victoria; Rudolf);
2.yanardağ gölleri: Yuvarlak biçimli olan ve yanardağ ağzmda yer alan göller (Massif Central’daki Pavin gölü);
3.buzul gölleri: Genellikle bir buzul koyağım kapayan kayalık tıkacın yukarı ya da aşağı kesiminde bulunan bir alanı, buzulun aşın oymasıyla ortaya çıkan göller (Alpler’deki göller);
TÜRKİYE’NİN BAŞLICA GÖLLERİ (YÜZÖLÇÜMÜ 5 KftTDEN BÜYÜK OLANLAR)
GÖLÜN ADI BULUNDUĞU İL YÜZÖLÇÜMÜ (Kft
DÜNYADAKİ BAŞLICA GÖLLER
Hazar
Superior
Victoria
Aral
Huron
Michigan
Tanganyika
Büyük Ayı
Baykal
Nyassa
Esir
Erie
Winnipeg
Ontario
Ladoga
371 000 km2 84 131 km2 68 100 km2 65 500 km2 61 797 km2 58 016 km2 32 893 km2 31 793 km2 31 500 km2 30 800 km2 28 438 km2 25 612 km2 24 514 km2 18 940 km2 18 400 km2
Van
Tuz
Eğridir İznik Burdur Manyas (Kuş) Acıgöl
Ulubat (Apolyont)
Çıldır
Akşehir
Eber
Erçek
Hazar
Babı
Köyceğiz
Işıklı
Nazik
Sapanca
Salda
Yay
Akyatan
BaÎık
Marmara
Çölgölü
Terkos
Karine (Dil)
Tuzla
K.Çekmece
Yaraşlı
Haçlı
Seyfe
Akyayan
Hozapin (Aktaş)
Arin
Nemrut
Balık-Uzun
B-iÇekmece
Boluk
Akdoğan
Çavuşçu (Ilgın)
Düden
Gala
Karataş
Mogan
Van-Bitlis
Ankara-Konya-Aksaray
Konya-Isparta
İsparta
Bursa
Burdur
Balıkesir
Afyon-Denizli
Bursa
Ardahan
Konya-Afyon
AfiyÜn
Van
Aydın-Muğla
Muğla
Denizli
Bitlis
Sakarya-Kocaeli
Burdur
Kayseri
Adana
Ağn
Manisa
Kayseri
İstanbul
Aydın
Kayseri
İstanbul
Burdur
Muş
Kırşehir
Adana
Ardahan (yansı Gürcistan’da)
Bitlis
Bitlis
Samsun
İstanbul
Konya
Muş
Konya
Konya
Edime
Burdur
Ankara
4 .set ya da baraj gölleri: Bir vadinin bir lav akıntısıyla {Aydat gölü), bir buzultaşla (Finlandiya gölleri), ırmak tortullan ya da çeşitli yapılarla tıkanması sonucunda oluşan göller;
5.düden gölleri: Bir düdenin (düz dipli, yuvarlak, küçük çanak) dibinde yer alan göller;
6. uzaklık ya da kuraklık nedeniyle denize ulaşmayan akarsularla beslenen göller, boşaltma kollarında yoksundurlar (şotlar, sebhalar); üstelik buharlaşma ve tekne aklarımın taş yapısı (Lut gölü) nedeniyle, çok tuzludurlar.
En derin göller çöküntü gölleri (Bay-kal gölü; 1 741 m) ve buzullann aşırı oyduğu göllerdir (Kanada’daki Büyük Esir gölü; 614 m).
Göller, kendilerini aşan ırmaklar irin düzenleyici görev yaparlar (Rhône ırmağıyla Leman gölünde olduğu gibi) ve sulan gene bu ırmaklar gibi çekilir ve kabanr. Ilıman bölgelerdeki göller, belli bir durgunluğa karşın, kendilerini besleyen akarsulardaki rejim değişikliklerinden etkilenirler: Kar rejiminin belirlediği ilkbahar kabarması; buzul rejiminin belirlediği yaz kabarması; yağmur rejiminin belirlediği sonbahar kabarması; vb. Tropikal ülkelerde, göl sulanndaki kabarmalar yalnızca yağmurlara bağlıdır ve mevsimleri izlerler. Aynı olay, yarı çöl iklimli bölgeler için geçerli değil-
dir: Bu bölgelerde, çok az olan yağışlara bağlı göl sularının düzeyi, düzensizdir.
KÜÇÜK OKYANUSLAR
Göller, okyanuslarda gözlenen bütün olayları, küçük çapta-da olsa sergilerler; göllerde küçük gelgit olayları (en büyük göllerde 20 mm), dalgalar ve bazen şiddetli fırtınalar, düşey sahnımlar (göl esnemesi), rüzgârların ya da bir ırmağın girmesiyle oluşan dalgalar, tuzluluk ve sıcaklık farkları, vb. görülür.
Tatlı su göllerindeki sıcaklık değişmeleri son derece önemlidir; çünkü, derinlerdeki suların yenilenmesini ve dolayısıyle de oksijenin dip kesimlere inmesini sıcaklık değişmeleri sağlar. Bir yıllık süre içinde göl sularında görülen düşey karışmaların sayısına ve şiddetine bağh olarak göller çeşitli sınıflara aynhrlar:
1. iki düşey karışmalı göllerde, yüzey suyu sıcaklığı, yılda iki kez (ilkbaharda ve sonbaharda) tatlı sularda en yüksek yoğunluk sıcaklığı olan +4 °C’a (kışlan soğuk ıhman iklimli bölgeler) eşit olduğu sırada düşey su karışması gerçekleşir;
2. tek düşey karışmalı göller (suları yılda bir kez karışan göller), sıcak (Avrupa’nın yumuşak kışlı bölgelerinde olduğu gibi, karışma soğuk
mevsimde olur) ya da soğuk (so; bölgelerdeki göllerde olduğu g karışma yazın olur) karışmaları ı rak ikiye ayrılır;
muş kalan göllerdir;
4. az düşey kanşmalı göllere (su çok az kansan göller), sıcaklığı boyunca çok az değişen bölgele raslanır (dönencelerarası bölge); •5. çok düşey karışmalı göllerde (sı
ğuma sayesinde gerçekleşir (Victc gölü);
6. kısmi düşey kanşmalı göllerde ( lannın yalnızca bir bölümü kani göller), derin kesimler suların dü; karışmalarından hiç etkilenmezle
