HEMEDAN, İran’da (V. eyalet) şehir

HEMEDAN, İran’da (V. eyalet) şehir, El-vend dağının kuzey yamacında; 2R2 000 nüf. Hemedan. Batı İran’ın başlıca ticaret merkezi, dağlı aşiretlerden satın alınan kürk, afyon, kurutulmuş meyve ve bölgede üretilen şarapların pazar yeridir. Hemedan dan zanaatçıların imal ettiği bakır eşya ile yünlü ve pamuklu kumaş da ihraç edilir.
_ Tar. Şehrin adı, Asur tabletlerinde Amadan; Bisütun yazıtlarında Hegmatana, Armadana. Auagmatana, Heredotos’ta Agba-tana, Ptolemaios ve öteki latin kaynaklarında Ekbatana olarak geçer. Heredotos’a göre Hemedan’ı Med imparatorluğunun kurucusu Dayakku (M.ö. 782-673) kurdurdu. Fakat Dayakku’dan önce yaşadığı bilinen Asur kralı Tiglatpleser I zamanından kalma yazıttan bu şehrin daha önce kurulduğu anlaşılıyor.
Hemedan Dayakku tarafından onarılarak başkent yapılmış olabilir. Hagmatana yedi surla çevrilmişti. 549’da Hemedan, Keyhiisrev tarafından alındı. Bu kral ile başlayan iranlı Akamanışlar soyu (594-330) zamanında, başkent olarak bırakıldı.’ Bu soya son veren Büyük İskender aldığı ganimetleri burada topladı. Ve şehri Horasan’a doğru yapılan sefer için bir üs durumuna getirdi. Sasanı-ler (M.S. 226-650) zamanında eski önemi azalan Hemedan Arapların eline geçti (645).
Yayla ve kışlak hayatına elverişli olduğu için
Türklcr tarafından beğenilen bu İh onların hâkim şehri haline geldi. Tuğrul Bev (1040 -1063) öteki şehirlerle birlikte Hemedan ı da Selçuklu topraklarına kattı. Hemedan son selçuklu hükümdarı Tuğrul II (1177-1194) zamanında Harizmşah Alâeddin Tökiş tarafından alındı. Bundan sonra Kutluğ lnanç’ın ve Moğolların, onların ardından da İlhanlI hükümdarı Abaka Hanın, Timur oğullarından Miran Şahın eline geçti. 1469’da Ak-koyunlulardan Uzun Hasan’ın oğlu Uğurlu Mehmed Beyin yönetiminde olan Hemedan, Safevîler zamanında büyük onarım gördü. OsmanlIlar İran ile yaptıkları savaşlar sırasında şehri üs olarak kullandılar. Birinci Diinva savaşı yıllarında Ruslar ile tngilizler de Hemedan’ı bir yığmak yeri vaotılar. Türkler 1915’te İran sınırını geçerek Hemedan ve Irak-ı Acem’i aldılar. Bir süre sonra rııs kuvvetlerinin gelmesi ile şehir boşaltıldı. 1917’dc Rusva’da ihtilâl hareketleri başla-vmca Hemedan. IngiVizler tarafından zapte-dildi. (Mi.)