İZNİK BİZANS İMPARATORLUĞU
(1204-1261), Latin egemenliği döminde merkezi İznik’te olmak ü- zere kurulan, daha sonra İstanbul’u ele geçirerek Bizans imparatorluğunu yeniden canlandıran devlet. Latinler’in İstanbul’u işgal etmesi üzerine parçalanan Bizans imparatorluğu’nun toprakları üzerinde irili
– ufaklı birçok devlet kuruldu. Bunlardan başlıcaları Trabzon merkezli Pontus devleti, Epir merkezli Batı Bizans İmparatorluğu ve İznik merkezli Doğu Bizans İmparatorluğu’ ydu. Bizans soylularından bir bölümü Latinler’in işgal ettiği bölgeleri terkederek henüz onların egemenliğine girmemiş olan yerlere kaçtı. Bunlardan bir bölümü de Anadolu’ da Aleksios III. Angelos’un damatlarından biri olan Theodoros Las- karis’in yönetimi altında birleşerek İznik Bizans Devleti’ni oluşturdu. Bu dönemde Philadelphia’da (Alaşehir) Theodoros Mankaphas, Menderes vadisinde Manuel Mavrozo- mes, Milet yakınlarında Sampson’ da SabbaSiAsidenos egemen devletçikler kurdu. Doğu’dan kıyı boyunca Pontus imparatoru David Komnenos ilerliyordu. Dahası Latinler’in Bizans topraklarını paylaşmasında İznik ve çevresi kendine düşen Kont Louis de Blois’nın şövalyeleri 1204 sonlarında Anadolu topraklarının fethine çıktılar ve Theodoros Laskaris’in askersel güçlerini Poirhanenon’da (Manyas) yenilgiye uğrattılar; böylece Bitin- ya kentlerinin birçoğunu denetimleri altına aldılar. Ne ki aynı dönemde Balkanlar’da Latinler’in Bulgar – Kuman birliklerince yenilgiye uğratılması ve bu savaşlarda İz- nik’e egemen olma iddiasındaki Louis de Bloi5Jmn «Imest, Theodo- ros Laskaris’e hareket özgürlüğü sağladı. Latinler Anadolu topraklarından çıkarıldı. Theodoros Laska- ris, Batı Anadolu’da egemenliğini, rakip Pontus’taki Büyük – Komne- noslar’a ve Anadolu küçük hüküm- •J. nekisti-
gun biçimde örgütlemeye girişti. Bizans devletinin, imparatorluk ve patriklik kurumlarında simgesel o- larak somutlaşan devlet ve kilise gelenekleri İznik’te canlandırıldı. Theodoros, o zamana dek taşıdığı despot sanını bırakarak imparator sanını aldı; Mikhail Autoreianos patrikliğe getirildi (1208). Bu arada
2643
Latinler Anadolu seferine çıktılar. Ancak Balkanlar’da başgösteren o- laylar yüzünden 1207’de Theodoros Laskaris’le iki yıllık bir barış yaptılar. Bu dönemde İznik Bizans devleti ile Anadolu Selçuklu Sultanlığı arasında 1211’de Menderes dolaylarında Antiokheia’da yapılan savaş İznik devletinin yengisiyle sonuçlandı. Toprak kazancı getirme- diyse de bu yengi Theodoros’un otoritesini büyük ölçüde artırdı. Ardından Latinler’le süreğen savaşlar 1214’te Bizans ve Latin imparatorlukları arasında sınırları saptayan Nymphaion barışıyla sonuçlandı. Böylece her iki imparatorluk birbirinin varlığını tanıdı. 1219’da Theodoros, Venedikliler’le bir antlaşma yaparak onlara İznik devleti içinde tam ticaret özgürlüğü ve vergi bağışıklığı tanıdı. Aynı yıl Sırp kilisesi de İznik patrikliğini merkez kabul ederek ona bağlandı. İznik – Latin barışının önemli sonuçlarından biri de Karadeniz kıyısında Latinler’ in bağlaştığı Büyük – Komnenoslar’ ın gücünün çökmesi oldu. Nitekim Theodoros 1214’te Sinop’un batısını egemenliği altına alarak Karadeniz kıyısına ulaştı. 1222’de Theodoros’un ölümüyle tahta ioannes III. Vatatzes (1222-1254) çıktı. Onun döneminde İznik devleti Anadolu’ da egemenliğini sağlamlaştırdı, Balkan Yarımadası’nın önemli bir bölümünü denetler duruma geldi. Latin imparatorluğu ise, İstanbul çevresinden ibaret kaldı. Yerine geçen Theodoros II. Laskaris (1254- 1258) döneminde İznik imparatorluğu kültür bakımından yükseldi. 1258’de ölünce İznik tacı henüz 7 yaşında bulunan İoannes IV’e geçti. Bu durumda imparator naibliğini
ıı——- ; jrnı ı
1259’a bağlayan günlerde de imparatorluk tacını elde etti ve Mikhail VIII adını aldı. 1261’de de çürümüş Latin İmparatorluğu’nun son temsilcilerinin herhangi bir çatışmaya girişmeksizin İstanbul’u terketme- leri üzerine 15 Ağustos 1261’de büyük törenlerle kente girdi. Yasal imparator ioannes IV. Laskaris ise bu törenlerin dışında kaldı ve birkaç ay sonra gözleri oyduruldu. Böylece Bizans İmparatorluğu yeniden canlandırıldı ve varlığının sonuna dek hüküm sürecek Palaiologos hanedanı kuruldu. (
