KABA PARÇA SEÇİMİ
5.1. Kain Parçaların Çeşitleri ve İmalatı
Modem üretimin işleme tekniğini geliştirme yolundaki çabaların anaeğilimlerinden birisi de; takım tezgahında en randımanlı şekilde işlenebilecek« ekonomik olarak dizayn edil-miş şekillere sahip kaba parçaların kullanılmasına ağırlık vermektir. Diğer bir ifadeyle,.talaş şeklinde çok az miktarda i metal kaybederek en yüksek üretim kapasitesiyle parça imal etmektir bu eğilim. ’ *
Bu eğilim, kaba parçaların hassasayetlerinin ve yüzey kalitelerinin devamlı geliştirilmesini gerektirir, böyleoe onların şekilleri ve boyutları,bitmiş parçanınkinemümkün olduğu kadaryaklaştınlır.Bu, doğal olarak işleme miktannı azaltır, hatta birçok halde sadece ve sadece ince işlemeye gereksinme duyulur.
Kaba {tarça imalat tekniğinin uygun şekilde seçilmesiyle, bir sonraki işleme operasyonunun işçilik gsdisi azaltılır, böylece; atölye alanında, işleme takımlarında veya aletlerde bir artış olmadığı halde üretim artırılabilir.
Ayni zamanda, çeşitli üretim şartlan için kaba parçanın randımanlı bir şekilde seçil-meri, mekanizasyon derecesine ve liretimin otomasyon dercesine bağlıdır.
Kaba parçaların yapılış metodlan, ayni zamanda üretimin tipine de bağlıdır, çünkii; yapılan kaba parçanın miktarı ve bunların tekrarlanma frekansı, yapılacak harcamaları buna bağlı olarak ta bu kaba parça ¡ketimi için uygun olan takım seviyesini belirler.
Makina parçalanmn kullanılış amaçlanna uygun olarak şu ana kaba parça tipleri kullanılmaktadır. (1) demirli veya denıirtiz metal dökümler (2) toz metal tekniği (sinter) ile üretilen kaba parçalar (3)’demirci ve kalıp dövmesi (4) plaka metalden presle çıkarılan kaba . parçalar (5) çubuk malzemeden kesilen kaba parçalar (6) kaynaklı kaba parçalar (7) ametal kaba parçalar.
‘ ‘ ■ ’ ■ . r
Dgmirli ve deminiz dökümler (Şekil 37), çeşitli işlemlerle üretilebilirler.
Parça veya küçjik parti üretiminde basit şekilli ve yassı yüzeyli dökümler açık çukurda modelle kalıplama usulüyle elde edilirler. Bu Çpte çok büyük boyutlu dökümler ise kapalı çukurda modele göre kalıplayarak veya kazıyarak şekil çıkaran şablonlarla yapılırlar.
Elde kalıplama veya kazıma şablonu ile hazırlanan döküm ise döner şekilli gövdeye sahip küçük ve orta boy parçaların imalinde uygulanır.
Son yıllarda ise sıvı, halde olan ve çabuk setleşen bir kalıp kanşımı kullanılmasını esas alan yeni bir kalıplama metodu geniş ölçüde uygulanmaktadır. Bu metot, kalıbın fınnda kurutulması zorunluluğunu ortadan kaldırmaktadır!
Ahşap veya metal modeller kullanılarajc makinada yapılan kalıplama ise orta ve büyük parti üretiminde olduğu gibi seri imalata da uygulanmaktadır. ‘ ,
Karmaşık şekilli dökümler, derecelere yerleştirilmiş maça tipi parçaların kullanıldığı kalıplarda yapılırlar.
Tezgahta İşlenemeyen metallerdan yapılan ve karmaşık şekilli olan dökümler ise yanar mumlu döküm yöntemiyle dökülürler. ‘ \
Bu ayni zamanda hassas döküm olarak ta bilinir. Bu işlemle,4ii’v 5.ci hassasiyet derecelerinde ve 4 .cü’v 7 .ci yüzey kalitesi sınıflarından parçalar elde edilebilir.
– Dökümlerin yüksek hassasiyette >olmalan ve işleme paylarının en az düzeye indirilmeleri de kabuklu kalıplama işlemimin bir özelliğidir. Günümüzde geniş ölçüde uygulanan bu işlem; ısı ile eriyerek şekillenen bir reçine-kum karışımının önceden ısıtılmış bir metal kalıp üzerine dökülerek önce onun şeklini alması ve sonra yoğun çabuk soğuyan bir kalıp kabuğu meydana getirmesi esasına dayanır., ‘
Birçok (kokil) kalıp dökümü sondadan hemen hemen hiç bir makine işlemini gerektirmez. Bunun da ötesinde bu işlem dökümhanenin otomasyonunu sağlar.(Kokil)kalıplamada 4. cü 5. ci hassasiyet derecelerinde ve 7. d yüzey kalitesi sınıfında parça elde edilebilir.
‘ / v «
Geliştirilmiş döküm işlemlerinden biri de (bozulmaz) (Kokil) metal kalıplamadır. Bu kalıplama kum hazırlama işini ve gereksiz eUeme işlerini ortadan kaldın; dökUllerin daha iyi şartlarda soğumahrmNre kalıptan basit bir .şekilde çıkarılmalarını sağlar.
İnce tane yaplb ve işlenebüme özellikleri geliştirilmiş dökümler santrifüj metodu . ih imal edilebilirler. Bu metot özellikle döner gövdeli şekilli parçaların (manşonlar, poryalar, borular vs) dökümünde uygulanır. S.d’V 7.çi hassasiyet dercesinde dökümler elde edilebilir.
Çelik kalıp(kokil dökümii)büyük ölçüde deminiz veözel alaşımların dökümünde kullanılır; Çelik kalıp dökümünün dayanıklılığı kum döküme göre % 30 daha fazladır. Bu metot karmaşık şekilli küçük parçaların, yüksek kapasiteli kalıp döküm makinalazında ve büyük parti veya seri /malat tipinde dökülmelerinde geniş ölçüde uygulanır. Bu tip modern bir makina 300 gram ağırlığındaki parçalardan 4. cü’V/ 8. d yüzey kalitesi sınıflarında olma’şartı ile saatte 6000^8000 adet dökebilir.
Toz metal tekniği ile üretilen kaba parçalar:
Bu tip parçalar ve malzemeler çeşitli metallerin tozlarından Veya metal tozlarının grafit,
* Çeİik kalıplar içeririnde demir dışı metallerle yapılan dökümler “kokildöküm”diye adlandırılırlar. Ç.N.
Küçük parti üretiminde, bitmiş parçaya dabs yakın dövme par
ak ak bkğlanbstz kalıplar kullanılır. Genel «anaçlı dövme aletlerinin yardımıyle demirci . çekici bağlantısız bir kalıba yerleştirilir. Bu bağlatısız kalıbın üzerindeki yassı çekicin dar- ‘ beleri altında dövülen malzeme kalıbın şeklini alır.
Şahmerdan ve preslerde büyük parti veya seri üretimi şeklinde dövme parçalar imal e> diliyorsa, bir kuralolarak kapalı kalıplar kullanılmalıdır. Maliyetleri yüksek olduğu için kapalı kalıplar küçük parti üretiminde çok ender olarak kullanılırlar. ^
Sıcak dövmenin iki genel tipi, basit dövme ve çapaksız dövmedir. Birinci halde, dövme parçanın üzerinde kalıp ayıbım çizgisi boyunca çapaklama veya kanatçıkları; vardır, çünkü dövülen malzemenin hacmi kalıbın boşluk hacminden biraz, daha büyükçeöir ve dövülen malzeme aymmbölgesine doğru zorlanır. Burada kalıp boşluğu uygun şekilde doldurulmuş olur çünkü, kanatçık ve çapaklar kalıba dövülmek üzere koyulan malzemenin ağırlığındaki hatayı dengeler. İkinci halde çapak veya kanatçık yoktur çünkü artık olarak temizlenecek v fazla malzeme bu metotda söz konusu değildir.
Dövme ya tek veya çok kademeli kalıplarda yapılabilir. Küçük parçalar çok parçalı / kalıplarda dövülürler.
Çubuk malzemeden dövme yapılırken kafa kısmı şişirttir ve parça yatay dövmeSilmdirik yapıdaki şekillendirilmiş veya içi oyuk dövme parçalar, hidrolik preslerde imal edilirler. İçi1 oyuk dövmeler bir delme ve ondan sonra bir halkadan çekme veya kafa şişirme şeklinde yapılırlar. Civatalar, perçinler ve benzeri parçalar sürtünmeli vida preslerinde veyanklı alt kalıba sahip özel olarak yapılmış kalıplar kullanılarak imal edilirler.
Yüksek hassasiyette kalıp dövmeleri sürtünmeli vida preslerinde elde edilirler; daha az miktarda malzeme ziyan edilir ve üretim olağaüstü yüksektir.
Perçin imalatında böyle bir pres saatte 1000 perçine kadar üretim yapabüir.
Otomatik soğuk kafa şişiridler, seri imalatta perçin ve diğer tesbit elemanlarının imal etmek için yaygın bir şekilde kullanılırlar. İBu şişiriciler dakikada 400, hatta daha fazla parça imal edebilirler, ölçülü çubuklardan soğuk kafa şişirme usulüyle yapılan parçalar cdduk-çjl yüksek hassasiyet derecelerine (3.cü dereceye ^adar) sahiptirler. Diğer bir avantaj da malzemedeki yüksek tasarruftur. Bu, soğuk şişirilmiş parçalatın cok yüksek sınıflı bir vü- 1 zey kalitesine sahip olmalarından ve bir sonraki işlenme gereksinimini minimuma indirmelerinden ileri gelmektedir. .
Sıcak dövme operasyonlarında kollu presler (kranklı presler) geniş ölçüde kullanılırlar. Kollu pres dövmelerinde yuvarlak veya kare çubuklar ilk malzeme olarak kullanılırlar. Bu preslerde imaledilen parçalarda çok az çekme ve işleme paylan vardırbu nedenle bu parçalarda malzemeden ekonomi sağlanmış olur. v
Yatay bükme presleri (basan buldozer diye de isimlendiriliıier) şeritlerin, yuvarlak
veya kare çubukların bükülme işlemleri için kullanılırlar.
Haddeleme merdaneleri, aynı şekilde kaba malzeme elde etmek ve metalin boyuna veya enine kesitlerini küçültmek amacıyla kullanılırlar. Değişen kesitlerde haddefer elde et-
inek için kütükler bir kalıp tıkmanın içinden geçirilirler; kırışık dövmeler veya haddelemeler de, kaba .malzemenin uygun şekilde yapılmış çeşitli kalıplardan geçirilmesiyle yaddır.
Dövmelerin ölçü hassasiyeti ve yüzey kalitesi sınıft; soğuk baskı, veya .sıkıştırma v» bunların yanında diizlem veya Uç boyutlu ölçüye getirme fle geliştirilebilirler. Düzlem ölçü* ye getirme dövmelerin küçük kısımları için uygulanır; üç boyutlu ölçüye getirme ise küçük dövmelerde kullandır. Sıcak ölçüye getirme de yapılabilir. Fakat bunun hassasiyeti soğuk ölçüye getirmeye göre daha azdır. Srçakölçüye getirme esasında büyük hacimli dövmelerde kullandır. |
Metal levhaların presle işlenmesi, hem basit hem karmaşık şekilli kaba parçaların yapımında uygulanır. Bu parçalara örnek olarak rondelalar, burçlaV, bilyalı yatak kafesleri, depolama tankı bombeleri sayılabilir. BUHin bu parçalardaki ortak özellik hemen hemen her yerde ayni et kalınlığının korunmuş olmasıdır. Et kalınlığı Ok metal plakanın kalınlığından çok az farklıdır. (ŞekU 39)
Bu pres işleminde kullanılan ilk malzeme haddelenmiş levha, şerit veya şerit rulosu halindedir.
Soğuk presleme ile, 0,1 mm den 6,8 mm ve kadar et kalınlığında, düşük karbonlu çeliklerden, çekilebilir (yumuşak) çelik alaşımlarından, bakırdan, pirinçten (içinde % 60 tan fazia balar bulunduran), alüminyumdan ve aluminyum alaşımlarının bazılarından aynca diğer çekilebilir yumırşak malzemeden kaba parçalar elde edilebilir.
Soğuk presleme ile plaka metalden elde edilen kaba pagçalar ölçü hassasiyetleri ile bir ayrıcalık taşırlar. Çoğunlukla bunlar bayka Ur makina işlemini gerektirmezler ve doğrudan doğruya monttj atölyesine aklatılırlar. –
Swak presleme operasyonları 8^10 mm den daha kalın çelik plakalann veya daha ince fakat az çekilebilir özellikle (az yumuşak) malzemelerin işlenişinde uygulanırlar. Sıcak presleme, gemilerin kaburga elemanlarının yapımında, sarnıç arabalarında tank bombelerinin yapımında, kazanlarda, kimyasal tesis ve makinalann imalinde kullanılır.
Karmaşık zımbalama işlerinde , levha presleme işlemi birbirini izleyen birçok operasyona aynlır.