KÖPEK BALIĞI
köpek balığı
. Köpekbalıkları iskelet yapıları kemik yerine kıkırdaktan oluşmuş balıklardır. Yeryüzünün hemen hemen tüm denizlerinde bulunan yaklaşık 300 türü vardır. Bazı türleri denizlerden akarsulara girmeleriyle dikkat çeker. Ayrıca bir köpekbalığı türünün (Carcharinus leucas) Orta Amerika’da Nikaragua Gölü’nün tatlı sularında yaşadığı bilinmektedir.
Köpekbalıklarının öne doğru uzamış sivri bir burnu, burnun altında keskin dişlerle donanmış hilal biçiminde bir ağzı vardır. Öndeki dişler aşındıkça ya da koptuğunda diş sıraları öne doğru ilerler ve arkada yeni bir diş sırası gelişir. Gövdelerini sert ve pürtüklü diş yapısında pullar örter. Gövdelerinin yanlarında 5-7 çift solungaç yarığı vardır. Köpekbalıkları birçok bakımdan 300 milyon yıldan daha önce yaşamış atalarına benzer. Plankton canlılarından balıklara, foklara ve balinalara kadar yenebilecek her şey köpek balıklarının besinleri arasındadır. Yakalanan köpekbalıklarının midelerinde kaplumbağalar, yunuslar, deniz kuşları, balıklar, yengeçler, kalamarlar, yumuşakçalar ve öbür köpekbalıkları bulunmuştur. Bazıları ölmüş deniz hayvanla ya da deniz taşıtlarının bıraktıkları artıklarla beslenen leş ve çöp yiyicilerdir.
Köpekbalıklarında yumurtalar dişinin içinde döllenir. Erkeklerin kann yüzgeçlerinden gelişmiş olan çiftleşme organları spermanın dişiye aktarılmasına yarayacak biçimde olukludur. Türlerin çoğunda yumurtalar dişinin içinde açılır ve yavrular canlı doğar. Öbürleri yumurta sarısı bakımından zengin iri yumur-talannı bir kılıfla sanlı olarak suya bırakır.
Yaşayan en iri balık türü olan balina köpekbalığı (Rhincodon typus) 18 metre uzunluğa ve tonlarca ağırlığa ulaşmasına karşın oldukça zararsızdır. Yalnız karides ve benzeri küçük hayvanlarla beslenir. Bu hayvanları solungaçlarından geçen sudan ince uzun, çok sayıda solungaç dikeniyle süzer. Balina köpekbalıkları oldukça tembel hayvanlardır. Uzunluğu bu türe yaklaşan büyük camgöz (Cetorhinus maximus) de benzer biçimde beslenir.
Köpekbalıklarının birçoğu bu dev türlerin tersine son derece saldırgandır. Afrika’nın okyanus kıyıları, Amerika ve Avustralya kıyıları gibi köpekbalıklarının tehlike oluşturduğu yerlerdeki plajlarda yüzücüleri korumak için gözetleme kuleleri, çanlar, sirenler, öbür uyarı sistemleri ve ağlar kullanılmaktadır. “İnsan yiyen” ve “beyaz ölüm” gibi adlar da takılan beyaz köpekbalığı (Carcharadon carcharías) bütün köpekbalıkları arasında belki de en saldırgan ve insan için en tehlikeli olan türdür. Uzunluğu 11 metreye ulaşan bu dev balığın üstte genellikle boz, mavimsi ya da kahverengimsi olan rengi karnına doğru kirli beyaza döner. Daha açık renkteki örneklerine de rastlanmıştır. Kaplan köpekbalığı, pa-mukbalığı ve çekiçbalığı saldırganlığıyla tanınan köpekbalıkları arasındadır.
Çekiçbalıklan (Sphyrna cinsi) alışılmadık biçimde yanlara doğru genişlemiş başlarıyla dikkat çeker. Burun delikleri ve gözler bu yan çıkıntıların uçlanndadır. Bu son derece garip görünüşlü kafa biçiminin yüzerken büyük bir manevra yeteneği sağladığı anlaşılmaktadır.
Sabanbalığınm (Alopias vulpinus) kuyruğu gövdesi kadar uzundur. Saban biçimindeki kuyruğu saldırmadan önce balık sürülerini istediği gibi yönlendirmesine yarar.
Mahmuzlu camgözler her iki sırt yüzgecinin önünde kalın ve sivri uçlu bir diken (mahmuz) taşıyan köpekbalıklandır. Bunlardan bayağı mahmuzlu camgöz, benekli camgöz ya da katranbalığı (Squalus acanthias) adlanyla tanınan tür kuzey yarıküre denizlerinde son derece geniş bir yayılım gösterir. Zehir keseleriyle bağlantılı olan sırtındaki mahmuzlar insan derisinde ağrılı yaralara yol açar. Uzunluğu en çok 2 metre, gövdesi gri üstüne beyaz beneklidir.
Bayağı köpekbalığı (Mustelus mustelus) Atlas Okyanusu’nda ve Akdeniz’de yaygın biçimde görülür. Uzunluğu en çok 160 cm, ortalama 60-100 cm dolayındadır.
Kedilerinkini andıran oval biçimli gözleri nedeniyle kedibalığı adıyla tanınan 90’ı aşkın köpekbalığı türü vardır. Bunlardan küçük benekli kedibalığı (Scyliorhinus canícula) Atlas Okyanusu’nun doğusunda ve Türkiye’yi çevreleyen tüm denizlerde yaşar. Uzunluğu en çok 1 metre dolayındadır; sırtı ile yanları
Köpekbalıklarının hemen hepsi aerodinamik biçimli gövde yapılarıyla iyi birer yüzücüdür. Kuyruk yüzgeçlerinin üst parçası genellikle çok iridir ve hemen hepsinde geniş bir sırt yüzgeci vardır.
sık ve küçük beneklidir. Karadeniz’de bulun-‘ mayan büyük benekli kedibalığı ya da boz lekeli kedibalığı (Scyliorhinus stellaris) ise 2 metre uzunluğa yaklaşabilir. Ayrıca benekleri daha iri ve daha seyrektir.
Bir düzine dolayında türü bulunan kelerba-lıklarının (Squatina cinsi) uzunlukları en çok
2,5 metredir. Üstten basık baş ve gövdeleri ile yayvan göğüs ve karın yüzgeçleri nedeniyle vatozlara benzerler (bak. Vatoz ve Folya).
Dünyanın birçok yerinde köpekbalıkları ekonomik bakımdan değerlidir. Sert ve dayanıklı derisi işlenerek kullanılmakta, etinden özellikle gübre ve balık yemi olarak yararlanılmaktadır. Köpekbahğınm karaciğerinden elde edilen yağ A vitamini bakımından çok zengindir.