Kumaş yapımı

Kumaş, çuval, kilim gibi hemen hemen bütün dokumalar, ipliklerin (bükülmüş lifler) ilmeklenmesi yada ağ gibi örülmesiyle yapılır. İplikler doğal kaynaklı (örneğin yün yada pamuk) yada naylon ve Terylen gibi sentetik olabilir. Ayrıca, terylen-pamuk karışımı gömlek ve bluzlarda sıkça görüldüğü gibi doğal ve yapay iplikler birlikte de dokunabilir.
Liflerden Kumaşa

İplik birçok kısa lifin eğirme denilen bir işlemle birarada bükül-mesiyle oluşur (1,2). Dokuma işlemi sırasında, Dokuma tezgahı adı verilen bir araçta iki yada daha fazla iplik birarada dokunduğunda belli uzunlukta bir kumaş ortaya çıkar (3). Tek ve kesintisiz bir iplik kumaş haline getirildiğinde bu işleme örgü denir. Sanayide örme işlemi de makinalarda yapılır (4.5).

Dantel yapmak için iplikler birbirine geçirilir ve bükülür. Keçe yapımı ise farklıdır, çünkü bunda örme yada dokuma işlemleri uygulanmaz. Keçe yapmak için sıcak nemli yün başka cins iplikle dövülür. «Kesme kadife»ye yumuşaklığı veren, uçları kesilmiş iplik ucu tu-
tamlarıdır (7). Öte yandan «bukle kadife», dokuma kumaş olmasına karşın, kesilmez. Yumuşaklığını yün, pamuk ve sentetik liflerin uzun bırakılmış ilmeklerinden alır. Liflerin hazırlanması bir dizi işlemi içerir. Pamuk elde etmek için su işlemler uygulanır: çırçır makina-sında lifleri çekirdeklerden fırçalayarak ayırmak; lifleri döverek açmak; merdane veya perdah silindirinden geçirerek yassıltmak ve döverek tüylü bir kitle haline getirmek. Bu işlemlerin tümü artık ma-kinalarla yapılmaktadır.

Pamuk lifleri daha sonra bir tarama makinasıyla düzeltilir ve aynı makinada gevşek bir ip haline getirilir. Yüksek kaliteli iplik yapımında sadece uzun lifler kullanılır. Bunun için bir dizi iğne ile tutturulmuş lifler bir makinada birleştirilir. Bu lif yumakları daha sonra bir dizi lâstik merdaneden çekilir. Her merdane çifti bir öncekinden daha hızla döndüğü için lifler uzar ve yarı bükülmüş iplik meydana gelir. Ardından bu ipliği eğirme işlemine geçilir. Yünün kir ve yağdan arındırılması için deterjanla yıkanması gerekir. İnce kamgam iplik elde etmek için yalnızca bir tarama işlemiyle ayrılan daha uzun lifler kullanılır. Emdirme, keten liflerinin yumuşatılmak için
suda çürütüldüğü işlemin adıdır. İpek ise ipek böceğinin kozasından çıkar ve kozanın liflerini birarada tutan yapışkan maddenin temizlenmesi için sabun ve deterjanla özel bir işlemden geçirilmesi gerekir.
Eğirme ve Dokuma

Eğirme ve dokumanın çok eski uğraşılar olmasına karşın tekstil sanayii ancak XVIII. ve XIX. yüzyıllarda gelişmiştir. Dokuma sanayiinin gelişmesinde bazı İngiliz mucitleri önemli rol oynamıştır. Bunlar arasında Richard Arkwright (1732-92) sayılabilir. Arkwight’in 1768’de bulduğu eğirme tezgahı ile ilk kez çözgü olarak kullanılabilecek sağlamlıkta bir pamuk ipliği yada makina ile işleyen dokuma tezgahları için uzun iplik eğirmek mümkün oldu. İki yıl sonra 1770’de James Hargreaves (ölümü 1778), birçok ipliği birden eğirebilen çıkrık makinasının patentini aldı. Öteki buluşlar arasında Samuel Crompton’un (1753-1827) iplik bükme makinası ve Edmund Cartw-right’ın (1743-1823) motorlu dokuma tezgahı da bulunmaktadır.

Eğirme işleminde, yarı bükülmüş iplikler, üzerlerinde bobinlerin
1) 1480’e ait bu çık- iğden [3] geçer ve rıkta iplik, sol elle iğin üzerine monte örekeden [11 çekilir- edilmiş ve bir maka-ken sağ elle de teker- ra [5] ile çevrilen kelek [2] çevrilmektedir lebeğe (4] kancalanır İplik ortası oyuk bir Masura da iğ üzerinde
2 Kopça r

Bobin
Kılavuz
döner ancak daha hızlı dönen daha küçük bir kasnağa [6] bağlıdır. Böylece iplik toplayıcı masuraya sarılırken kelebek aynı anda ipliği büker.
Flans ; halkası

I İd-
3) Modern bir dokuma

fabrikasında avnı anda çalışan birnok tez-aah bulunur. Bir makina ustası bir vada birkaç makinava bakar ve kooan iplikleri birleştirir vr teznaha dolu bobinleri takar. İpliğin sağlamlığı
ve esnekliği ısı ve havadaki nem oranı ile değişir. Kopmaları en aza indirmek ve Vüksek devirli maki-naların ince ayarlarını sabit tutabilmek için dokuma fabrikalarının sıcaklığı denetim altında tutulur
2) Burada görülen iplik makinası John Thorpe tarafından bulunmuştur ve pamuk İCin kullanılır. İplik bir dizi bobin ve bir kılavuzdan geçerek iğe gelir. Kelebek yerini iğe çeviren bir flans halkası üzerinde serbestçe hareket eden bir kopçaya bırakmıştır. İğin üzerindeki bobin çok hızlı dönmektedir. Kopça iplik tarafından çekilerek bileziğin çevresinde döner ve kopça ile bilezik arasındaki sürtünme nedeniyle koaca bobinin gerisinde kalır. Böylece İplik sarılırken eğrilir. Kıvrımlı bilezik ve kopçayı tasıvan taban levhası inio çıkarak ipliğin bobin üzerine esit bir biçimde dağılarak sarılmasını sağlar

Kumaş Üzerinde Yapılan Son İşlemler

Kumaş üzerinde yapılan son işlemler arasında ağartma, boyama, ve baskı sayılabilir. Hidrojen perok-sitli hipoklorit gibi beyazlatıcılar boyadan önce kumaşı ağartmak için kullanılır. Kumaş üzerine yapılan baskı, kağıt baskısına benzer: düz yada silindir biçimindeki baskı kalıpları yada serigrafi baskı yöntemleri kullanılabilir.

Kumaşın, özellikle pamuğun parlaklığını artırmak için çeşitli yöntemler vardır. Bunlar arasında kumaşın havını alma ve sodyum hidroksitle merserize yapma sayılabilir. Yün kumaşların çekmemesi için liflerin kimyasal işlemden geçirilmesi gerekir. Bir başka son işlem de kumaşı buruşmaya karsı dayanıklı hale getirmektir. Ancak sentetik kumaşların çoğunun zaten buruşmaz olduğunu da belirtmek gerekir. Ateşe, suya ve güveve karşı dayanıklı hale getirme işlemleri de yaygın olarak uygulanan son işlemlerdir.
5) Modern örgü maki-

naları seri çorap imaline neden oldu. Yuvarlak motorlu örgü tezgahı 1840’larda ve dikiş kapama makinası 20 yıl sonra kullanılmaya başlandı.
4) İlk başarılı örgü

makinası 1584 yılında William Lee tarafından bulunmuştur. Bu makina pedal ve kasnakla çalışıyordu ve dakikada 600 ilmek gibi şaşırtıcı bir hızla öruyordu.
iğnesi
7) Kadife dokuma

Çin’de doğmuştur. Kadife çözgüler aralarından bir çubuk geçirerek ilmek şeklinde çekilir. Çubuğun ucunda bir bıçak vardır ve çubuk çekildiğinde ilmekleri keserek hav tutamlarını oluşturur
1 Temel çözgüler

2 Kadife çözgü

3 Kesılmemis kadife

yada hav için çubuk

4 Temel atkı

5 Kadife kesme için

kanallı çubuk

6 Kesılmis hav

tutamları
6. Mafsallı kol

7. Eğri çubuk

8. Eğri kasnak
9. iç çubuk

10. Havşa bastırma aygıtı

11. Cark
1. Kancalı makina

2. Bastırma kolu

3. İğne sapı

4. Havşa

5. Kol N.
6) Desenler kumaşın

üzerine dokunduktan sonra basılırlar. Üzerine rölyef kabartma yada yüzeyden içeri oyma (intaglio) ile desen yapılmış düz baskı blokları kullanılabileceği gibi kumaş re simde görülen mürekkepli merdanelerle basılabilir.
döndüğü iğlere verilir. Bu afaçlar Samuel Crompton’un bulduğu iplik bükme makinası olarak adlandırılan hareketli bir tezgaha monte edilmiştir. Tezgah ilk olarak dışarı doğru hareket eder ve teller yoluyla bobinlere düzgün bir biçimde sarılır. Kamgarn ve pamuk, günümüzde, 1828 yılında Amerika Birleşik Devletlerinde John Thorpe tarafından bulunan iplik makinasında sarılmaktadır (2).

Keten ipliği ise kelebekli iplik makinasında sarılır. Bu makinanın ters U biçimindeki kelebeği iğe monte edilmiştir. Her iplik bu kelebeğin içinden geçerek bobine sarılır. Kelebek bobinin çevresinde dönerek ipliği büker. Dokumacılıkta iki iplik kullanılır: çözgü ve atkı. Çözgü tezgaha uzunlamasına gerilen ipliğe verilen addır. Çözgüler tezgaha sıkıca gerilir ve sırayla iki yana açılır. Atkılar (yani enlemesine iplikler) ise, bağlı oldukları bir mekik aracılığıyla enlemesine geçirilir. Ardından çözgü aralığı kapanır ve atkı ipliği dokuma tarağıyla bir önceki atkının arkasına itilir. Atkı iplikleri çözgü arasından rok hızlı bir mekik tarafından atıldığından fabrika tezgahlarında dokuma çabuk olur. Kumaş kenarları, ya ipliği iki kat kalınlaştırarak yada daha sağlam atkı ip-
liği kullanarak kuvvetlendirilir. Bu yan, kumaş kenarı olarak bilinir.
ayrıca bak:
40 Dokuma ipliği
228 Renk kimyası
224 Sabun ve
deterjanlar

İlk tezgahlarda dokuma. iğne örgüsü gibi atkıyı çözgünün altından ve üstünden geçirerek yapılırdı Öteki eski tezgahlar-
da çözgü ipliği, gücü adlı sopaya bir atlayarak bağlanırdı. Tarak kaldırılarak çözgü arasında atkı ipliği için bir geçit açılırdı
Tarak sonraları yerini saft adı verilen ve çözgü ipliklerini değişik bileşimlerde aralayarak desen dokunabilmesini sağlayan bir aygıta bıraktı
8) Dikenli tabak otu

bir fırça gibidir. Harris tüvitleri gibi kumaşların tüyünü kabartmak için kullanılan geleneksel bir araçtır ve öylesine elverişlidir ki. bu amaçla yapılan ma-kinalardan daha iyi sonuç alındığı söylenemez.