PALANDUZ

PALANDUZ blş. i. (fars. pâlân ve -düz, diken’den pâlân-düz). Esk. Palancı, semer diken saraç.
+ Palanduz! blş. i. Esk. Palancılık, saraçlık. (M) . PALANDUZ AN çoğl. i. (fars. pâlân-düz’-dan pâlân-düz-ân). Palancılar, eyer ve semer diken saraçlar. *
— Teşk. tar. Palanduzanı hassa, osmanlı saraylarında has ahır görevlileri. (Görevleri, yük hayvanlarına vurulan palanların [semer, eyer] bakım ve yapımıyle uğraşmaktı.) [M]
PALANGA veya PALAN i. (fi. palan veya ital. palanco’âan). Denize. Kadırga dümeninin yekesine kuvvet uygulayarak çevirmeğe yarayan ip. || İki makaradan geçirilmiş bir tek ipten meydana gelen ve ağır cisimleri çekmeğe, sağa sola döndürmeğe yarayan âlet. |j Palanga üstüne palanga, çekme gücünü arttırmak için, bir palanganın tirentisi (çekilen ip) üzerine vurulan ikinci palanga. || Palangaya vurmak, bir ağırlığı kaldırmak için palangadan yararlanmak. Palangayı üzerine abanarak çekmek. || Baklalı palanga, üst makarasına bir 2İncir halkası takılmış palanga. || Çift dilli palanga, makaralarında ikişer dil bulunan palanga. || El palangası (veya âdi palanga), küçük palanga. || Giz abli palangası, guletlerde, giz serenlerini sabit durumda tutan iki palangadan lıer biri. (Kısaca giz ab-lisi de denir.) II Kabasorta palanga, tek dil-
li iki makaradan meydana gelen palanga. || Kamçılı palanga, üst makarasında, kamçı denilen ve palangayı herhangi bir yöne çevirmeğe yarayan bir ip bulunan palanga. || Kancalı palanga, alt makarasının altında bir kanca bulunan palanga. || Ters palanga, normal takıima şeklinin tersine (meselâ bir çarmıhı germek için) donatılmış palanga. || Yalpa palangası, bir ucu seren ucuna, öbür ucu direğe bağlanan ve serenleri aşağı yukarı hareket etmekten alıkoyan palanga.
— Taşıma. Bir yükü düşey doğrultuda ve sınırlı bir mesafe içinde taşımağa yarayan kaldırma cihazı. || Hız küçültme yoluyle, ağır yükleri küçük biı kuvvetle kaldırmağa yarayan ve bir yuvaya yerleştirilmiş birçok makaradan meydana gelen cihaz. (Bk. AN-S1KL.) || Palanga makarası, aynı sapan üzerinde birleştirilmiş ve birlikte iş yapan makaralardan her biri.
— ANSİKL. Taşıma. Palanga*lar genellikle çift olarak kullanılır. Bunlardan biri sabit, öbürü hareketli olur. Bir P kuvvetiyle çekilen halat bir makara yuvasmdaki 4,3,2,1 makaralannı öbür yatağa doğru etkiler; hareketli palanganın yuvasına dengelenmesi
Foto. Hürriyet arşivi (MEYDAN)
PAL
gereken Q direnci uygulanır. Denge halinde halatlardaki gerilimler birbirine eşittir: sürtünme ihmal edilir ve makara veya halat kolu sayısı, P kuvvetinin uygulandığı halat kolu dışında n ile gösterilirse nP =^Q formülü elde edilir, buıadan da P = -çizi
karılır, öyleyse kuvvet, direncin makara sayısına veya halat kolları sayısının bir eksiğine bölümüne eşittir. . Kuvvetin uygulandığı halat kolu dışında döıt kol varsa, direncin uygulama noktasının aldığı yol, kuvvetin uygulama noktasının aldığı yolun dörtte birine eşit olur. Eğer altı halat kolu varsa, oran altıda bire düşer. Bundan dolayı denge, kuvvetin yaptığı işin direncin yaptığı işe eşit elması şartına bağlıdır; zaten kuvvetin, direncin dörtte biri veya altıda biri v.b. olması bu şartın sonucudur.
Bu cihazın en büyük sakıncası tersinir olması, yani uygulanan küvet kesilince yükün derhal motris güç haline gelmesidir; ayrıca yükün çok küçük mesafelerde yer değiştirmesi için çok uzun halat gerektirir. Birçok halde bu tehlikeli ve çok yer tutan cihazlar yerine bileşik palangalar tercih ediliı.
Bileşik palangalaı hız küçültücü bir sistem yardımıyle nispeten küçük bir motris güç kullanarak yük kaldırmağa yarar. Çok ağır ve yer tutan yükleı için birçok palanga birlikte kullanılabilir. Üç çeşit palanga vardır: Kollu palangalar, elektrikli palangalar, pnömatik palangalar.
• Kollu palangalar. Bunların da birçok çeşidi vardır. Âdi palangalar, ip veya zincir kolları değişik sayıda olan palangalardı!. Dişlili palangalar, bir dişli takımından meydana gelen hız küçültücü sisteme dayanır. Manevra volanı bir primer dişliyi harekete getirir; bu dişli, yük makarasına bağlı dişlilere geçen bir pinyon çiftini döndürür. Hız küçültme, içten dişli bir ayna dişliye geçen pinyon çiftinin yer değiştirmesiyle elde edilir. Hız küçültme sistemi otomatik olaıak tersinir olduğundan bütün dişlili palangalarda yükün düşmesini önleyen bir frenleme düzeni bulunur; bunların verimi
0,7 ile 0,85 arasında değişir. Palangalar birleştirilerek 60 tona kadar yük kaldırılabilir. Diferansiyel palangalar zincirli palangalardır; bunlarda hız küçültücü sistem farklı çapta ve değişik sayıda oluğu olan, aynı mile tutturulmuş iki makarayle sağlanır. Palanganın üst kısmını meydana getiren bu iki makara, çengelle takılmış bir alt makara ile tamamlanır. Hem manevra, hem kaldırma kelu görevi yapan sonsuz 2İncir bir defa üstteki büyük makaraya, bir defa alttaki makaraya takılır; sonra üstteki küçük makaraya çıkıp kollarından biri büyük ma-kaıaya geçerek aşağı sarkan bir bükümle biter. Diferansiyel palangaların verimi düşüktür: 0,35 ile 0,40 arası.
Vidalı veya duplex palanga’da, manevra zincirinin takıldığı bir makara ile hareket ettirilen sonsuz bir vida vardır; bu vida kaldırma zincirinin takıldığı daha küçük t aşka bir yük, makaraya bağlı dişliyi hareket ettirir. Bu palangalar tersinir değildir, fakat randımanları düşük olduğundan 5 tonun üstünde yükler için kullanılamaz. Diferansi-yelli ve vidalı palangaların yerini yavaş yavaş dişlili palangalar almaktadır.
Tırnaklı çarklı palangalar, her doğrultuda yük çekmeğe veya kaldırmağa yarar. Yük bir frenle tutularak gelgit hareketi bir manivela ile sağlanır. Çok hafif ve kullanışlı olan bu cihaz ancak kısa mesafelerde (1,50 m civarında) çalışır.
• Elektrikli palanga. Bu palangalarda, bir hız küçültücü ile gerek kaldırma kablosunun sarıldığı tamburu, gerek kaldırma zincirinin takıldığı yük makarasını hareket ettiren bir elektrik motoru bulunur. Bütün bu mekanizmalar az yer tutan bir bütün içinde birleştirilmiştir. Elektrik motoruna sarkan düğmeli bir buatla kumanda ediliı. Akım herhangi bir şekilde kesildiğinde yükün düşmemesi için, bu palangalara da bir frenleme sistemi eklenir. Gerek tek, gerek birkaç kaldırma kolu olabilen bu palangalar özelikle yoğun bir çalışma söz konusu olduğu hallerde tavsiye edilir.
• Pnömatik palangalar. Basınçlı hava ile Foto. LAROUSSE; Histoirc dc VHumanitc
çalışan bu cihazların, çok farklı temellere dayanan iki türü vardır:
a) pistonlu palangalar’da bir silindir ve bunun içinde basınçlı havanın etkisiyle hareket eden koluna çengel takılmış bir piston vardır. Basit etkili, çift veya dengeli etkili olan bu palangalar yükleri 2 ile 3 m yüksekliğe kadar kaldırabiliı. Bu palangaların başlıca özelliği hareketin yumuşaklığı ve duyarlılık yanında büyük bir sağlamlık ve düzgün bir hız değişimine sahip olmalarıdır;
b) motorlu palangalar’ın basınçlı hava ile çalışan pistonlu bir motoru vardır; bu mo-toı kablolu palangalarda bir tambura, zincirli palangalarda yük makarasına dönel hareket verir.
Palangalar sabit veya hareketli olabilir. I-kinci türden olanları havaî yuvarlanma yolunda hareket eden bir araba ile donatılır: arabalar ya elle (yük itilerek veya arabanın dişli volanını döndüren sensuz bir zincirle) veya biı elektrik motoruyle çalıştırılır. Palanga, araba ve yuvarlanma yolundan meydana gelen bütüne «menoray» denir. (L)