SASANİLER
sasaniler
SASANİLER, İran’da egemenlik sü ren Pers hanedanı (224-651). Hane danın kurucusu Ardaşir, Part İmparatoru V. Artabanos’u yendi ve imparatorluğun başkenti Ktesiphon’u ele geçirdi (226). Roma ile başlayan savaşlar, Ardâşir’in oğlu I. Şa-pur (241-272) döneminde de sürdü ve tüm Mezopotamya ele geçirildi (243). 259 yılında yapılan savaşta Roma İmparatoru Valeranus, Sasa-nilere tutsak düştü, Kilikya ve Kapa-dokya da ele geçirildi. Şapur’un oğlu I. Hürmüz (272-276) döneminde Manicilik dini ortaya çıktı. II. Beh-ram (276-293) döneminde Romalılar Ktesiphon’a kadar geldiler ve Mezopotamya Romalılara geçti. I. Şapur’un oğlu Narses (293-302) Mezopotamya’yı geri aldı. Ancak, ikinci savaşta yenildi ve 5 İran eyaleti Roma’ya geçti. II. Hürmüz (303-309), II. Şapur (309-379), II. Ardaşir (379-383) ve III. Şapur (383-388) dönemlerinde de Roma ile savaşlar sürdü. IV. Behram’ın (388-399) döneminde Roma İmparatorluğu parçalandı ve Bizans İmparatorluğu kuruldu (395). Bir askeri ayaklanmada öldürülen IV. Behram’ın yerine geçen oğlu I. Yezdegerd (399-420) Bizans ile ilişkileri düzeltti. Bizans’a . yenilen V. Behram Gur (420-438) Hı-, ristiyanlara baskı yapmamaya söz verdi. II. Yezdegerd (438-457) döne-: minde Hıristiyanlara baskılar yeni-
i den başladı. Van bölgesinde bir Ermeni ayaklanması oldu (451). Ak-. bunlarla yapılan savaşta Sasaniler s yenik düştü (455). İt. Yezdegerd’in
– yerine geçen III. Hürmüz’ü (457-* 459) tahttan indiren kardeşi I. Firuz
– (459-484) Akhunlarla anlaştı. Bu dönemde büyük bir kıtlık yaşandı, Ak-
? hunlarla iki kez savaşan I. Firuz, iki-j sinde de yenilerek tutsak düştü ve ikinci tutsaklığında öldürüldü. I. Ballaş’ın (484-485) ardından tahta çıkan I. Kubad, din reformcusu ola-’rak ortaya çıkan Mazdek’in, eşitlik ve mülkiyet ortaklığını temel alan düşüncelerini benimseyince, soylular tarafından 498’de tahttan indiril-H Ancak bir süre sonra I. Ca-“masp’ı devirip (501) tahtı yeniden jeie geçirdi ve 531 yılına dek ege-Imenlik sürdü. Mazdek’in düşünceleri doğrultusunda toplumsal düzenlenmeleri gerçekleştirdi. Erzurum ve Diyarbakır’ ı aldıktan sonra Bizans ile
barış yaptı (503). Babasının toplumsal düzenlemelerini sürdüren I. Hüs-rev (531-579), “Anuşirvan Adil” adıyla anıldı. Suriye’yi ele geçirdikten sonra Bizans ile barış yaptı (562). Ancak 576’da Ermeniye ayaklanmasına yardıma gelen Bizans’a yenildi. Döneminde bayındırlık işlerine önem verdi, pek çok ünlü düşünürü İran’da toplayarak kültür etkinliklerine destek ö|du. IV- Hürmüz (579-590) ile birlikte İran’a Arap akınları başladı. II. Hüşrev (590-628), babası dönemindeki ayaklanmaları bastırdı. Bizans’a açtığı savaş sonunda pek çok yeri ele geçirdi. 622-628 yılları arasındaki savaşlarla Sasaniler Bizans’a yenildiler. Suriye ve Filistin yeniden Bizans’a geçti. Babasını öl-dürterek tahta geçen II. Kubad, 4 ay hükümdar kaldıktan sonra öldü. Yerine sırayla III. Ardaşir (628), im-paratoriçe Puran Duht (629-631) ve Azermi Duht (631-634), V. Hürmüz (634) geçti. Müslümanlığı benimsemiş olan Araplar, taht kavgalarıyla zayıflayan imparatorluk için büyük bir tehlike oimaya başladılar. Son imparator III. Yezdegerd 632’de tahta çıktığında Arap saldırıları yoğunlaşmıştı. Kadisiye (636), Celula (638) ve Nihavend (642) savaşlarında yenilen III. Yezdegerd, Horasan’a kaçtı ve Merv yakınlarında öldürüldü (651) ve Sasani hanedanı son buldu.