Savaş gemileri: Denizcilik çağı 
Savaş gemileri: Denizcilik çağı
Deniz ticaretine bağımlı uluslar, ticaret yollarını korumak için, her zaman savaş gemilerine gerek duymuşlardır. Barış içinde yapılabilen deniz ticareti, şu yada bu ülkenin denizlerdeki savaş gücünü kabul ettirebilmiş olmasının sonucudur. Yeterli bir deniz gücü oluşturan uluslar XV. yüzyılda Arapların BizanslIların yerini alması veya XVI. ve XVII. yüzyıllarda İspanyolların HollandalIlar ve İngilizler tarafından etkisizleştirimesi örneklerinde olduğu gibi, ticaret alanında üstünlüğü ele geçirmeyi başarmışlardır. Bazı uluslar, XIX. yüzyıda İngiltere’nin doğu kıyılarında uzun tekneleriyle korku saçan Vikingler gibi, gemilerini başka ülkelere saldırmak için kullanmışlardır. Büyük bölgesel uzlaşmazlıklar ise, bir saldırı düzenlemek yada karşı tarafın ticaret faaliyetlerini baltalamak amacına yönelik savaş filolarını ortaya çıkarmıştır.
Kadırga Savaşları
Mısır tapınaklarında M.Ö. 2000 yılında yapılmış deniz savaşlarını gösteren kabartmalar, kürekli ve yelkenli gemiler kullanan Mısırlılarda, sadece yelkenli gemi kullanan «deniz insanları» arasındaki savaşları yansıtır.
Eski Yunanlıların, Fenikelilerin ve Romalıların kadırgalarında çapraz yerleştirilmiş üç (belki de daha fazla) sıra kürek bulunuyordu (1). Bu gemilerde tek bir direk üzerinde, kare biçiminde yedek bir yelken vardı. Gemilerde bulunan ok, yay ve mancınıklar, savaşın sonucunu belirlemiyor ve çatışmalara genellikle düşman gemisi bor-dalanarak giriliyordu. Küreklerin varlığı bordalamanın burundan yapılmasını gerektiriyor ve savaş gemisinin mahmuzu, düşman gemisini durdurma yada alabora etmede etkin bir araç olarak kullanılabiliyordu.
Kadırgalar küçük değişikliklere uğrayarak XIX. yüzyıl başlarına kadar bazı alanlarda kullanıldılar. Gerçekleştirilen önemli temel değişiklikler, çapraz kürek güvertelerini bir kata indirip, daha çok insan gücünden yararlanılan uzun küreklere yer verilmesi ve fazla yararı olmıyan kare biçimindeki yelkenlerin yerine bir yada birkaç direğe çekilen üçgen biçimli yelkenlerin kullanılmaya başlanmasıydı (2).
Kuzey denizi sularında (kadırgalar bu sularda pek kullanılamı-yordu) manevra yeteneği yüksek ve büyük tahrip gücüne sahip borda ateşi açabilen savaş gemilerinin geliştirilmesi, kadırgaların sonu oldu.
1
Kadırgalar en çok pruvaya yerleştirilen beş top taşıyabilmekteydi. Bu yüzden de kadırgalar, XVI. yüzyıldan sonra, borda ateşi açabilen gemiler karşısındaki etkinliklerini sürdüremediler. Son kadırga savaşı, 1571 yılında Osmanlı donanmasının birleşik Güney Avrupa ülkeleri donanmaları tarafından yenilgiye uğratıldığı Yunanistan kıyıla rı açıklarındaki Lepanto’da (İne-bahtı) verildi.
Orta çağlarda ticaret gemileri ile savaş gemilerinin dizaynları arasında fark yoktu. Ticaret gemileri, yük yerine asker taşıyınca ve burunlarıyla kıç bölmelerine (baş kasarası ile kıç güvertesinin başlangıcı) tahta siperlikler takılınca, savaş gemilerine dönüşüyorlardı. Gerçekte ticaret, savaş ve korsan gemileri arasındaki farklılıklar XVII. yüzyıla kadar fazla belirgin değildi; hatta, XIX. yüzyıla kadar olan dönemde bile, korsan gemileriyle devletler hesabına korsanlık yapan gemiler arasında biçim yönünden önemli ayrılıklar yoktu.
Topçuluğun Önemi
XIV. yüzyılda gemilerdeki raylara insanlara karşı kullanılan hafif topların yerleştirilmesine başlandı. Tudor dönemi başlangıcının
Kaplumbağa kabuğu düzeni
Dümen küreği
Onager
iMancınık;
Ritim tutucu
Kürekçi
başı
Tampon
Occulos
(Göz)
1) M.Ö. I. yüzyılda
Romalıların kullandığı savaş kadırgası, o devirden kalma kabartmalara bakılarak, aslına çok yakın şekilde çizilmiştir. Bu kadırgalar ya üç sıra kürekle yada kare bi-
çiminde hazırlanmış bir yelken yardımıyla yol alıyor, ancak savaş sırasında yelkeni taşıyan seren direği yerinden çıkarılıyordu. En alt sıradaki küreklerin herbiri bir köle, orta sıradaki küreklerin Corroballısıo (Top)
her biri iki. ve en üst sıradaki küreklerin her biri de üç köle tarafından çekiliyordu. Resimde görülen tipte bir kadırga 144 kürekçinin varlığını gerektiriyordu. Bu kadırgalarda bir mah-
muz bordalamak için kullanılan ve alçaltılıp yükseltilebilen bir köprü (Corvus), bir mancınık (Onager) ve düşmana ok ile ucu alevli mızraklar atan bir çeşit top (Carrobo lista) bulunuyordu.
Bir kışının çektığ’ — kürek
Üc kışının çektiği 7“ kürek
iki kişinin çektiği — kürek
Kaplanın şarap deposu
Corvus
(Köprü]
4) Küçük ve tek gü-
verteli bir gemi olan Napolyon firkateyni (1800) sürati ve hareket yeteneği nedeniyle yardımcı gemi olarak kullanılıyordu,
2) XVI. yüzyıl Venedik
kadırgalarında bir latin donanımı, tek sıra halinde kürekler, bir mahmuz ve pruvaya yerleştirilen beş top bulunuyordu.
3) Ellzabeth devri
kalyonu (1585] savaş hattı gemilerinin öncüsüydü. Bu gemilerin dördüncü direği 1625 yılında kaldırıldı. XIX. yüzyıl tekneleri gene dört direkliydi.
iyük savaş gemilerinde ise. göv-iye toplar için lomboz delikleri ildi. Bu dönemin büyük gemileri, mellikle donanma için inşa ediyor, ancak bunlar ticaret hizmet-rinde de kullanılıyordu.
İngiliz-Hollanda deniz savaşları-ı kadar olan dönemde, deniz sa-ışları taktiği, kadırgalar donemin-i uygulanan taktiklerden tj-klı ığildi: savaş gemileri genellikle ın yana dizilerek bir hat oluştu-lyor ve topluca saldırıya geçiyor-rdı. Ancak topçuluğun öneminin tması ve topların savaş gemilerin yanlarına yerleştirilmeğe baş-nması, «savaş hattı* taktiğinin (5) ‘gulanmasına yolaçtı. Bu taktik nucu, bir savaş hattı oluşturan ımiler, aşılması çok güç bir topçu eşi duvarı meydana getiriyorlardı, ılnızca üç ve iki güverteli gemir bu hatlara yerleştiriliyor ve bun-ra «savaş hattı gemileri» deniyor-ı. Düşman tarafların oluşturduğu vaş hatlarında yerlerini alan geiler, yan ateşi açarak birbirine tralel şekilde hareket ediyor ve ı,rşı tarafta karışıklığa yolaçarak işman hatlarının yarılmamı yada ilünerek zayıflamasını s ğlamağa ■lışıyorlardı.
Düşman gemisine burur veya çından yanaşmak sadece ateşinin korunmayı (bilindiği gibi ge-
miler sadece yanlardan ateş açabiliyordu) sağlamıyor, aynı zamanda düşman gemisini ateş altına alma olanağı veriyordu. Burun, pruva ve kıç, gemilerin en zayıf yanlarıydı ve bir gemiye top güvertesi yönünde bu noktalardan açılan ateş, gemiyi saf dışı bırakmağa yetiyordu. Rüzgarı gerisine alan ta^ raf ise güç durumda kalınca, savaş alanından daha kolay kaçabilmekteydi.
Yakın mesafeden yapılan saldırılar etkin bir taktik olarak varlığını sürdürdü ve Napolyon savaşları sırasında, İngiliz filoları, Carrona-de adını taşıyan («ezici» de denen) (10) geniş çaplı ve kısa menzilli topları etkin biçimde kullandılar. İngilizlerin deniz savaşlarında geleneksel hedefi, gemilerin gövdeleri idi. Fransızlar ise daha yükseklere ateş ediyor ve geminin su üstü bölümleriyle donanımını tahrip etmeğe çalışıyorlardı.
Deniz kuvvetleri önce küçük, çarklı savaş gemilerini kullandılar, sonra da XIX. yüzyılın başlarında buharlı gemileri denemeğe başladılar. 1850’lerde savaş gemilerine ilk motorlar takıldı, bir süre sonra da yivli toplar gemilerin «ahşap gövdelerini» çağdışı duruma soktu ve zırhla kaplı gemiler dönemini başlattı.
ayrıca bak:
150 Topçuluğun tarihçesi
158 Modern savaş gemileri
Savaşçılar, 1650’ler-
den yelkenli savaş gemileri çağının sonlarına kadar otan dönemde birkaç grup halinde sınıflandırılmışlardı. Sınıflandırmada ölçü olarak gemide bulunan topların sayısı alınıyordu Amiral Nelson -un devrinde birinci sınıflarda (A] üç güvertede 100 adet yada daha fazla top. ikinci sınıflarda [B] üç güverte 90’dan 98 e kadar değişen sayıda top, üçüncü sınıflarda [C] iki yada üç güvertede 64. 74 veya 84 top. dördüncü sınıflarda da (D] tek güvertede 500 top bulunmaktaydı.
Dört ve beşinci sınıflar (3244 toplu) firkateynlerdi. Altıncılar ise (20-28 toplu) yardımcı küçük savaş gemileriydi.
5) XVII. ve XIX. yüzyıllar arasındaki dönemde deniz savaşları taktiği, savaş hattı ilkesine dayanıyordu.
Bu da. iki veya üç güverteli gemilerin ilerde bir hat üzerinde toplanmalarını gerektiriyordu.
7) Topçuluk tekniği pimle (Ej deli -pek az değişiklik gös- nirdi. Top namlusu terdi. Kartuş, kıvılcım- ateşlemeden sonra lardan korumak için bir bir süngerle silinir kutu içinde [A] taşınırdı [Bj. ateşleme sırasın’ Kapsül namluya bir da yanmamış artık-çubukla |C] sıkıştırılır |ar da «kurt* adı veri-ve falya deliğinden len helezonlu telle sckulan [D] ayıklanırdı.
8) Savaş gemisi lop- g) Sakatlavıcı gülle larında bir ateşleme |er:
deliği |1], kartuş [2] zincir [A], çubuk (BJ.
çaputlar (3], gülle [4], uzamalı [C], misket
ağız 15] bulunur [D] ve kumbara [E]
6) Yelkenli savaş gemileri devrinde ölüm olayları oldukça yaygındı. İngiliz donanması tarafından XVIII. yüzyıl sonlarında tutulan istatistikler, kaza ve hastalıklar sonucu ölenlerin sayısının, savaşta ölenlerin sayısın-1 dan çok daha yüksek , olduğunu göstermektedir. Kötü yiyecek ve içeceklerin yolaçtığı 10 hastalıklar kadar, ve-‘ rem ve zatürree gibi akciğer hastalıkları da çok yaygındı.
Jusmon saldırısı %9
íeminin yanması, batması %10
Kaza %31 Dusme
Kablo kopması Rüzgar
Fırtına. şim$ek
Hastalık %50
iskorbut
Tüberküloz
Zatürree
Alkolizm
Tifüs
Sarı humma Sıtma
10) Carronade (ezici)
denilen top, ilk ke2 1779 yılında gemilere kondu.
Yakın mesafede öldürücü bir silah
olan bu kısa boylu top ağır gülleler atardı. Fazla ağır olmayan Carronade topları yüksek manevra yeteneğine sahiptiler.
Kaçtan dairesi
Er kamaraları
Ekmekçi kamarası
nin en belirgin örneklerinden biriydi. Gemi de 104 adet top bulunuyordu: bunlardan 12 Iibrelik 2 top baş kasarada, 12 libre lik 12 top kıç güvertesin-
de. 12 librelik 30 top, List top güvertesinde 24 librelik 28 top orta top güvertesinde,
32 librelik 30 top. alt top güvertesinde kullanılıyordu.
Mizana
Ambar Kıc güverte
11) ıHMSı Victory
kendi cağının «birinci sınıf* savaş gemileri-
Üst güverte
Lombar kapağı
Orta güverte
Bocurgat
Branda yatak
İskele tahtaları i
Alt güverte i Kıçta asma cephane I deposu
Cıvadra
Bas kasarası
Kontra tavlun
Bas asma cephane deposu
Pruva