sertlik
Darbelere, çarpmalara, basınca dayanıklılık gösteren maddelerin niteliği. Bir maddenin sertliği, yabancı bir cismin çizmesine karşı gösterdiği dirençle belirlenir. Elmas, bilinen maddelerin en sert olanıdır ve bütün maddeleri çizer;yalnızcakendi tozuylatıraşlampparlatılabi- lir. Bir cismin sertliği, taneciklerinin (atomlarının) madde içindeki fiziksel dizilişine bağlıdır; bu dizilişin de kimyasal bağlarla yakın ilişkisi vardır. Sözgelimi, elmasın çok sert bir madde olmasının nedeni karbon atomlarının, düzenli biçimde, düzgün bir küpün köşelerinde yeralmalarıdır. “Kübik düzen” denilen bu tür billurlaşmada, karbon bağları çok güçlüdür. Oysa grafitte, karbon atomları, birbiri üstünde kolayca kayabilen çok ince levhalar halinde üst üste binmiş düzgün altıgenlerin köşelerine yerleşir. Dolayısıyla, grafitin sertliği elmasın- kinden düşüktür.
Metaller ve alaşımlar, iç içe girmiş billurlaVdan oluşur; bu nedenle billur yüzeyi düz değildir; basamaklı bir biçimdedir. Bu basamaklar, ana billurun oluşumu sırasında, bir dizi daha küçük ek billurun doğmasına yola- çar ve olaya “dislokasyon” adı verilir. Bir cisim, dislo- kasyonların birbiri üstünde kayması ne kadar güç olursa
o ölçüde serttir ve çizilmeye karşı yüksek direnç gösterir.
Sanayide metallerin ve alaşımların sertlik oranlarını belirtmek için, ampirik bir sertlik ölçüsü tanımlama yoluna gidilmiştir. Brinell ya da Rockvvell ölçekleriyle oranlar saptanır.
1 cm çapında küçük bir bilye, düzlem yüzeyli metal ya da alaşım örneği üstüne konur ve Fgücünde bir basınç uygulanır. İşlem sonucunda bilye yüzeyi 5”yle gösterilen bir çukur oluşturur. Brinell ölçeğine göre F kg, Sde mm2 cinsinden alınarak sertlik, B—F/S formülüyle hesaplanır, f gücü, metalin sertliği uyarınca 500- 3 000 kg arasında değişebilir. Bu ölçeğe göre kurşunun sertliği 6, 7, alüminyumunki 38, çinkonunki 46, bakırınki 74, demirinki 120’dir. Rockvvell ölçeğine göre sertlik ölçümünde, bilye yerine, tepe açısı 120° olan koni kullanılır.
Alaşımlar genellikle, kendilerini oluşturan metallerden daha serttir. Kurşuna arsenik (av kurşunu) ya da antimon (baskı harfleri) katılarak, sertliği artırılır.