YOZGAT

 

ili toprakları hemen hemen Anadolu’nun tam orta kesiminde yer alır. Kuzeydeki .topraklarından küçük bir bölümü Karadeniz Bölgeşi’ne taşan il topraklan İç Anadolu Bölgesi’nin sınırları içinde kahr. ■
Nüfus artış hızı oldukça düşük olan Yozgat ilinde 1990 sayımının geçici sonuçlarına göre kilometre kare başına ortalama 41 kişi düşer. Bunun nedeni, ekonomik olanakları kısıtlı olan Yozgat ilinde yaşayanların bir bölümünün yeni iş olanakları elde etmek amacıyla zaman zaman başka illere göç etmesidir. İlin en büyük kentleri Yozgat, Sorgun ve Yerköy’ •dür. Yalnızca en büyük kent olan’Yozgat’ın nüfusu 50 bine ulaşmıştır. 25 bini aşkın nüfusuyla ilin üçüncü, büyük Icenti olan Yerköy, ise, hemen .batısında yçr alan Kırşehir iline bağlı Çiçekdağı. kasabasıyla birleşecek biçimde gelişmektedir
Anadolu’nun orta’ kesimindeki yaylalardan bir bölümü Yozgat ilinin smırlan içinde kalır. Akarsu vadileriyle yaniniiş olan bu Salğalı. düzlükler BÖzok’Yaylası adıyla ânihr,-Ortalama yüksekliği 1.200 metre ile li400 metre arasında değiştiğinden, çevrede yer alan ve yükseltisi’2.000 metreyi aşan dağlar Bözok Yaylası’ndan bakıldığında fazla yüksek değilmiş gibi görünür. Bozok Yaylası’nm akarsular tarafından parçalanmış olan vadi kesimleri ilin başlıca tarım alanlarıdır! Yaylanın yüksek kesimlerindeki otlaklar hayvancılık- açısından büyük önem taşır; ‘ •
Batı kesimi dışında ilin çevresi bâzı dağlar Ve dağ dizileriyle kuşatılmış durumdadır. Deveci Dağları’nın batı uzantıları ilin kuzeydoğu kesirhine sokulur. İlin doğu kesimini Akdağ-1ar enğebelendirir. Akdağlar’m güneybatı kesiminde yer alan Akdağ’ın 2.281 metreye erişen Hamzasultan Tepesi ilin en yüksek
YOZGAT İLİNE İLİŞKİN BİLGİLER
YÜZÖLÇÜMÜ: 14.132
NÜFÛS: 582.839 (1930 geçici soriuç).^ > ■ .>; İ İL TRAFİK NÖ; 66. :. .1. .v. ,^ ” T,/
İLÇELER: Yozgat (ırıe^’ez), Akdağmadeni> Aydıncik, Bo-ğa,zlıyah).Çahdır,,Çayıralan; Çekerek, Kadışehri, Sa-/ raykent, f Sarıkaya,.’ Sorgun, Şiefâatli’,.. Yenifakılı,
‘ Yerköy.:’ “;’??’
İLGİ ÇEKİCİ;YERLER: Yozgat Çamlığı lyiilli ParkırAkdaâ madeni Kadı Pınarı orman.içi dinlehrhe yeri; Sarıkaya Teh!ili Kaplıcası;Tavion, ilkçağ kenti kalıntıları; Yözğat Ujgcaniisi -(Çapan.o Camisi); Cevahir Ali Efendi, Başçayuşoğlu,’Yörköy Çapanoğlu camileri; ^iYozgat iyt^ösi;’;Ybzğat Saat KujesL :
noktasıdir; ” İlin güney kesiminde Kurşunlu Daği i kuzeybatı kesirhinde die Zincirli Dağı yükselir. İl alanının yarısından fazlası yayla-lardaiı oluşurken .dağların kapladığı’ alan yüzde 40 kadardır. ‘
İl topraklarından kaynaklanan suları Çekerek’Çayı ve Delice Irmağı toplar, Çekeirek Çayı il sınırları dışında Yeşihrmak’a,-Delice Irmağı da gene il sınirlain dışında Kızılırmak’a katilin
Vadi tâbanlaniıın genişlediği kesimlerde yer alan alçak düzlüklerin il topraklarında kapladığı alan yüzde 11 kadardır. Sulama yapılabilen bu düzlükler il tarımında büyük önem taşır. – ‘ .■■
Kara ikliminin etkisi altında olan Yozgat ili en çok’kışın Ve ilkbaharda yağış’ ahi-J- İl

Yozgat ili Anadolu’nun orta kiesiminde yeralır.

Anadolu Yayıncılık Arşivi
Solda: Bozok Yaylası akarsu vadileriyle yarılmış dalgalı düzlüklerden oluşur. Sağda: Çekerek Çayı Yozgat ili sınırlan Öışında Yeşilırmak’a katılır.
merkezine düşen yıllık ortalama yağış miktarı 540 milimetreye yakındır. Yozgat ilinde kışlar kar yağışlı ve sert geçerken fazla- uzun sürmeyen yazlar.sıcak ve kuraktır. Deniz.etkilerinin çok az da olsa duyumsandığı kuzey kesimdeki Çekerek vadisinde iklim biraz daha yumuşaktır. i- i,. , :
Yozgat ilinde doğal bitki örtüsü genellikle bozkır görünümündedir. İnsan; eliyle büyük ölçüde yok edilmiş olan ormanlann günümüzdeki başlıca kalıntıları Akdağlaf’daki ormanlar ile il merkezi yakınında yer alan kara çam ormanıdır. Yozgat Çamlığı adıyla anılan ve koruma altına alınmış olan bu kara-çam ormanının bulunduğu alan ülkemizin ilk ulusal parkıdır.
Tarih
meye başladı. Anadolu’da Galatlar adıyla anılan Keltler savaşçı ve göçebe bir halktı. Galatlar’m İÖ 189’da kurduğu krallığı bir süre sonra denetimleri altına alan Romahlar, Galatya olarak anılan yöreyi İÖ 25’te. bir eyalet olarak topraklarına kattılar, Bizans döneminde doğudan gelen Türkrnenler’in: bu yörede görülmeye başlaması İS 11. yüzyılın ikinci yansına, Malazgirt Savaşı sonrasına rastlar. 1075’ten sonra Oğuz boylanndan Bozoklar Yozgat yöresinde yurt tutmaya başladı. Bu nedenle yöre daha sonraları Bozok adıyla anıldı. Bu yüzyıhn sonlarında Dariişmendliler’in eline geçen Bozok yöresi uzun yıllar karışıklıklar içinde kaldıktan sonra 1175’te Anadolu Selçuklulan’na bağlandı. Anadolu Selçukluları yönetimine karşı 1239’da Baba İshak önderliğinde başlayan Yozgat ilinde yapılan kazı ve araştırmalardan ayaklanmaya (bak. Babaİ AYAKLANMASI) elde edilen bilgiler, yöredeki yerleşim tarihi- Bozoklular da katıldı. 14. yüzyıl başlannda nin Erken Tunç Çağı’na dayandığını gösterir. İlhanhlar’ıri atadığı valiler tarafından Yozgat yöresi İÖ 17. yüzyıl ortalarında Hitit- yönetilen Bozok, daha sonra Eretna Beyliği 1er tarafından yönetilmeye başlandı.; Sorgun’’ ve Kadı Burhaneddin Devleti’nin ege-un güneydoğusunda yer alan, surlarla çevri- menliğinde kaldı. Bozok yöresinin kesin ola-li Alişar kenti Yozgat yöresinde bulunan ent’ rak Osmanh Devleti’ne bağlanması^. 1413’e’ eski Hitit yerleşme yeridir. İÖ 12. yüzyıl rastlar. Osmanh döneminde de “Bozok
başlannda batıdan gelen Frigler’in eline geçen bu topraklar, İÖ 7. yüzyılda Lidyalılar’a bağlandı. İÖ 6. yüzyılda Persler bu yöreyi de egemenliği altına aldı. İO; 3. yüzyıhn ilk yarısında batıdan gelen Keltler yöreye yerleş-
yöresinde çeşitli kanşıklıklar yaşandı. Bun-: jardan başhcası Celaü Ayaklanmalan’dır; (bak. CELALİ Ayâklanmalari). Bir âyan ailesi olan Çapanoğullan 19. yüzyıhn ortala-; nna kadar Bozok yöresinde egemen oldu.

Eski bir kartpostalda, Çapanoğlu Camisi olarak da bilinen Yozgat Ulucamisi.; ,
Daha sonra da büyük servetleriyle etkilerini sürdüren Çapanoğullarr, Milli Mücadele’ye karşı çıktılar. 14 Haziran 1920’de Yozgat kentini ele geçirerek giriştikleri ayaklanma 27 Haziran 1920’de bastırıldı. Bu olay Birinei Yozgat Ayaklanması ya da Çapanoğlu Ayaklanması adıyla anılır. 5 Eylül 1920’de çıkan İkinci Yozgat Ayaklanması da 30 Aralık 1920’de bastırıldı. Bozok, cumhuriyetin ilanından sonra il yapıldı ve adı 25 Haziran 1927’de Yozgait olarak değiştirildi. Ekonomi
Yozgat ilinde halkın önemli bir bölümü geçimini tarımdan sağlar. Yetiştirilen başlıca bitkisel ürünler buğday, şekerpancarı, arpa, baklagiller, yem bitkileri, kavun, karpuz, patates, soğan, nohut, çavdar, üzüm, domates, ayçiçeği, elma ve lahanadır. Hayvancılı-ğm il ekonomisinde çok önemli bir yeri vardır. Çok sayıda koyun, sığır, kıl keçisi ve Ankara keçisi yetiştirilen Yozgat ilinde elde edilen başlıca hayvansal ürünler et; deri, yün ve tiftiktir. Yozgat ilinde tavukçuluk ve arıCH hk da yapılır.
İl sanayisi fazla gelişmemiştir. Yöredeki başlıca kuruluşlar bira, un, bitkisel yağ, yem, deri, çivi, çimento, prefabrik konut ve tuğla fabrikalarıdır.
Anadolu’nun çeşitli kesimlerini birbirine bağlayan demir ve karayollarının geçtiği Yozgat ili ulaşım açısından önemli bir konumdadır. Transit yük taşımacılığının yanı sıira Anadolu’nun doğu kesimindeki illerle ulaşımı sağlayan E-23 Karayolu il topraklarından geçtikten sonra Ankara’da E-5 Karayolu’yla bağlantı kurar. Karadeniz Bölgesi’nde yer alan bazı il merkezlerini Yozgat’ın güneyindeki kentlere bağlayan yollar da E-23 Karayolu’yla kesişerek il topraklarından geçer.
Yozgat ili yeraltı kaynakları açısıridan zeşn-gin sayılır. Bunlardan başlıcaları demir, flü-orit, grafit ve mermer yataklarıyla şifalı ma-densuyu kaynaklarıdır. Sarıkaya ilçesindeki Terzili Kaphcası’ndan çıkan sıcak madensula-rmın özellikle romatizmal hastalıklar üzerinde olumlu etkisi olduğuna inanıhr.
Yozgat kentinin birkaç kilometre güneydoğusunda yer alan Yozgat Çamlığı Milli Parkı il halkının yararlandığı başlıca eğlence ve« dinlenme yeridir. Bozkırla kaplı kıraç,arazilerin ortasındaki bu çamhk yüzyıllar boyunca sürdürülen acımasız orman’ katliatnından arta kalan bir orman topluluğudur. Yöre halkının koruması sayesinde günümüze kadar ulaşan Yozgat Çamlığı eskiden Yozgatlılar’ın yazın çıktığı bir yaylaydı. Daha.çok kara çamlarla İcaph olan 264 hektarhk bu tepehk alan 1958’de ulusal park olarak korumaya alınmıştır.
Toplum ve Kültür
Eskiden il halkının büyük bölümü Türkmen kökenli Müslümanlar’dan oluşuyordu. Bu Türkmenler daha çok tarımla, azınhk durumundaki Ermeniler ile Rumlar ise el sanatları ve ticaretle uğraşırlardı. Tiftik üretimine dayalı olarak gelişmiş uğraşların başında hah ve kilim dokumacılığı geliyordu. Bundan başka Akdağmadeni’nde çorap, Boğazlıyan’da bohça, bez, aba, pamuklu bez dokumacıhğı yapıldığı bilinmektedir. Günümüzde bu geleneksel el sanatları kırsal kesimde azalarak yer yer sürdürülmektedir. Kırsal kesimde en yaygın olan el sanatlarından biri de çorap örücülüğüdür. Tiftik ya da kıldan, motifli olarak örülen ve “dizge” adıyla anılan uzun çoraplar Yozgat yöresinin aranan el ürünlerin-dendin ı .

Yozgat kentinden bir görünüm. Ortadaki Saat Kulesi’dir.
İl Merkezi:: Yozgat /
Yozgat Suyu vadisinde yer alan Yozgat kentinin bulunduğu alan 18. yüzyıl başlarında çıplak bir otlaktı. Bozök yöresinde hayvancılıkla uğraşanlardan bir bölümü yazın sürülerini burada otlatırdı. Oysa bugünkü Büyüknefes köyü yakınlarında kalıntılarına rastlanan Tavion (Tavium) kenti; daha Bizans döneminde^ önemli yolların kesiştiği noktada gelişmiş olan bir piskoposluk merkeziydi.
i 18. yüzyıl başlarında Bozok yöresine gelen göçebe Mamalu Tüi-kmenleri bu topraklardaki akarsu kıyılarına yerleşmeye başladılar. 18. yüzyıl ortalarında Bozok yöresine egemen olan Çapanoğlu Ahmed Ağa’nın kenti bugünkü yerinde bir yayla köyü olarak kurduğu bilinir. Adının otlak anlamında “yoz”, kent anlamında “gat” sözcüklerinin birleşmesinden türediği sanılmaktadır. Yöredeki etkinliklerini uzun zaman sürdüren Çapanoğulları’nın yaptığı bayındırlık çalışmalarıyla bir süre sonra köy olmaktan çıktı ve gelişmeye başladı. Bu dönemin ürünü olan Yozgat Ulucamisi Çapanoğlu Mustafa Bey tarafından 1777-79’da yaptırılmış, 1794’te Çapanoğlu Süleyman Bey tarafından büyütülmüştür. Bu yapı Çapanoğlu Camisi olarak da bilinir.
19. yüzyılm ilk yansında kısa bir süre Osman-b Devleti’ne karşı ayaklanan Mısır Valisi Kava-lah Mehmed Ali Paşa’mn ordusu; tarafından ele geçirilen kentin nüfusu bazı kaynaklara göre bu yüzyılın ortalarında yaklaşık 20 bindi.
20. yüzyıl başlarında zengin bir kent olma ni-
teliğini yitiren Yozgat, Cumhuriyet dönemi başlarında içine kapalı, hareketsiz bir Anadolu kasabası durumundaydı. 1950’de 12 binden az olan nüfusu, 1990’da yapılan sayımın geçici sonuçlanna göre 50 bini aşmıştır.
Çevresindeki geniş tarim alanındaki yerleşme yerleri için önemli bir ticaret ve hizmet merkezi olan kentten E-23 Karayolu geçer. İlde kurulmuş olan sanayi tesislerinin büyük bölümü Yozgat kentindedir. Kentteki.,başlıca eğitim ve kültür kurumu Erciyes Üniversitesi’ ne bağlı Yozgat Meslek Yüksekokulundur.
KcVııiu nüfusu 5i.560’ıır