YÜZDE HESABI.

Yüzdeler, kesirleri yazmanın bir başka yoludur. Bir sayı ile birlikte kullanılan “yüzde” sözcüğü, “100 eşit parçaya bölünen bir büyüklüğün o sayı kadarhk parçası” anlamına gelir. Yüzde işareti olan “%”, 100 sayısının rakamlanndan oluşur. ı
Yüzde 20 (% 20 yazıhr), “lOO’ün 20’si”, bir başka deyişle Wıoo demektir; bu ise %’e eşdeğerdedir. Bir mağaza “her şeyde yüzde 20 indirim” yapacağını ilan ettiğinde, bütün fiyatlarında beşte birlik bir düşüş olacak demektir.
Yüzdeler, çoğunlukla fiyat indirimleri gibi değer değişimlerini ifade etmek içini kullanı-hr. Hayat pahahlığındaki, yani geçim giderlerindeki artışları anlatmak için de yüzdelerdeh yararlamlır. Bü tür artışlar, örneğin yılda yüzde 10 oranındaysa, bir mal için yıl sonunda yıhn başına göre yüzde 10 daha fazla ödemede bulunulacaktır. Aslında hayat pahalılığı artışının hesaplanması epeyce karmaşık bir işlemdir; çünkü, bazı, fiyatlar öbürlerinden

daha çok artar ve herkes her ay aynı şeyleri satın almaz. Ücretlerdeki artışlar da yüzdeler-le ifade edilir.
Yüzde hesabı iş yaşamında, özellikle ödünç , para ahnıp verihrken çok kullanıhr. Eğer biri bankadan ödünç para alırsa, bu para belirli bir faiz karşılığında verilir (iafc. FaİZ). Örneğin, ödünç verilen para 8.000 Hra ve uygulanan yılhk faiz yüzde llVa’yse, ödünç alanın ödemek zorunda kalacağı faiz, bir yılda ana paranın V^s’ine, yani 1.000 liraya ulaşır.
Okullarda yüzde hesabına çoğu kez sınav sonuçlan değerlendirilirken başvurulur. Bütün derslerde sonuçlar 100 üzerinden değerlendirilirken bundaki amaç karşılaştırmaların daha kolay yapılabilmesidir. Ama matematikte yüzde 60’la en yüksek notu alırken, tarihte gene ayni yüzdeyle en düşük notu almış olabilirsiniz! Sınavda değerlendirme 50 üzerinden yapıldığında, öğretmen sonucu yüzde biçiminde ifade etmek için alınan notu ikiyle çarpabilir. Örneğin, 50 üzerinden 45 aldınız: bu sizin başannızın yüzde 90 olduğunu gösterir. –
Öte yandan, “erkeklerin yüzde 40’ı renkkö-rüdür” gibi bir şey okuduğunuzda, bu ifade size “100 erkekten 40’ı” renkkörüdür, gibi gelebilir; ama bu, “her 100 erkekten’40’ı” böyledir anlamına gelmez. Hiçbiri renkkörü olmayan 100 erkek bulmak çok kolaydır. Burada anlatılmak ist&n&n, ortalama her 100 erkekten 40’ının renkkörü olduğudur; bir başka deyişle, erkeklerin “‘“/loo’ü ya da aynı şey demek olan %’i renkkörü demektir.
Herhangi bir şeyin yüzde lOO’ünden daha fazlasına sahip olunamayacağı yaygın olan bir başka yanlış düşüncedir. Gerçekten de bir sınavda yanıtlannızın yüzde lOO’ünden fazlası doğru olamaz; erkek sayısının yüzde lOO’ünden fazla sayıda renkkörü de bulamazsınız ve eğer bir mağazada yüzde lOO’ün üzerinde indirim yapıhyor olsa, mah size bedava vermekten başka, üstelik bir de onla-nn size para ödemesi gerekirdi Ama örneğin enflasyon {bak. Enflasyon) yüzde lOO’ün üzerinde seyredebilir ve yüzde 200’lük bir ücret artışı bugün kazanmakta olduğunuzun üç katını alacağınız anlamına gelir.
Yüzdelerin nasıl işlediği^ dikkat edilmesi I gereken bir başka noktadır. Örneğin bir
mağazada size 1.000 liradan bir şey satılabilir ve bunun yüzde 20’sinin kâr olduğu söylenebilir. Bu, malın mağazaya maliyetinin 800 lira olduğu ve satıştan 200 lira kazanıldığı anlamına gelir. Ama aslında 200 lira maliyetin yüzde 25’i, yani ‘A’üdür (800x>/4=200).
Birçok hesap makinesinin, yüzdelik artışlari ya da düşüşleri hesap etmek için kullanılabilen bir yüzde (%) tuşu vardır. Bu tuş belki de en çok, mal ve hizmet fiyatları üzerine satış vergisi ya da katma değer vergisini (KDV) eklemek için kullanılır. Diyelim ki, bu ek vergi yüzde 15’tir. Eğer bir kitabın vergisiz fiyatı 880 Hra ise ve kitapçı vergili fiyatı bulmak isterse, 880 liraya bunun yüzde 15’ini ekleyecektir. Hesap makinesinin sırayla, 880×15%-!-tuşlarma basarak, kitabın toplam satış fiyatı olan 1.012 Hra kolayca bulunabilir.
‘ KDV’yi bulmak için yalnızca 880 liranın yüzde 15’ini almamız gerekir; bunun için hesap makinesinin,
880×15%
tuşlanna basar ve sonucu 132 olarak buluruz.
Bazen, kitabın vergili satış fiyatının 1.012 olduğunu bilen müşteriler, bunun ne kadan-nın vergiye gittiğini öğrenmek ister. Bunun için yüzde tuşunu kullanamazsınız. Eğer 1.012×15%-tuşlanna basarsanız, 860 lira gibi yanlış bir sonuç bulursunuz. Bunun nedeni KDV’nin başlangıçtaki 880 liranın yüzde 15’i olmasıdır, 1.012 liranın değil. Demek ki, 1.012 Hra aslında 880 liranın yüzde 115’idir. Eğer, 1.012’yi 115’e bölersek yüzde l’ini bulur ve sonra da yüzde lOO’ü bulmak için lOO’le çarpabiHriz. Hesap makinesinde, 1.012-^-115×100 işlemi 880 Hra sonucunu verir.