Evliya Çelebi de Hayran Kalıyor

15. yüzyılda Mısır’da bilinen suni kuluçka cihazının İslam Bilim ve Teknoloji Müzesi’nde bulunan bir maketi ^ Kahirenin eski bir resmi

Görenleri hayretler içinde bırakan bu uygulama, el- Bağdadi’den tam dört asır sonra, meşhur seyyahımız Evliya Çelebi’nin de dikkatinden kaçmayacak ve Seyahatnamesi’nin Mısır’la alakalı kısmında “Ve mine’l-acâyibi’l-garâyib” başlığı altında anlatacaktır:

“Ucûbe-i dehrden biri dahi budur kim on bin yumurtayı at fışkısı içine gömüp yirmi günde on bin tavuk yavrusu çıkup ‘civ, civ’ diyerek ol ân gezmeğe başlar. Akl-ı inşân perîşân olur, acep ibret temâşâdır. Ammâ bu kârı herkes edemez. Âbyâr kazâsmda Mısır ümerâlarından Serdâr Süleymân beldelerinden Berme nâm bir köydür. Anda bir asıl nesil vardır.

bırakan bu faaliyet İslâmî kaynaklarda, yukarıda bahsi geçen iki seyahatname dışında, yok denecek kadar azdır. Cahiz, İbn Havkal, el-İstahrî, el- İdrisî gibi birçok İslâm coğrafyacısı ve âlimi bu faaliyetten bahsetmez. Belki de bu işin garip tarafı, seyahatnamelerin ikisinin de İslam dünyasında çok geç tanınmış olmalarıdır.

Bu “tavuk fabrikaları”, Avrupalı seyyahları da hayrete düşürmüştür. İlk dönemlerde John  Thevenot Seyahatnamesinde suni kuluçka faaliyetleri ve bu işin incelikleri şöyle anlatılır:
“Birçok kişi bunun, iklim şartları sebebiyle, Mısır dışında bir yerde mümkün olmadığını söylemektedir. Ama Floransa Büyük Dukası bu [konuda uzman] kişilerden bularak hem orada hem Mısır’da suni kuluçkaya yatırmayı başarmıştır. (Bana anlatıldığına göre) aynısı Polonya’da da gerçekleştirilmiştir ve ben bunun, yerin altında hava almayan bir yerin olması şartıyla, her yerde gerçekleştirilebileceğine inanıyorum. En büyük zorluk ısıyı öyle bir dereceye ayarlamaktır ki; ne fazla olsun ne de az.٠٠”