HAYÂTÎ-ZÂDE HALÎL EFENDİ: Osmanlı âlimlerinden. İsmi, Halîl Şeref Efendi’dir. Hayâtî-zâde diyemeş- hûrdur. Elbistan’da 1211 (m. 1796) senesinde doğdu. 1267 (m. 1851) senesinde Elbistan’da vefât etti. Halîl Efendi, âlim bir zât olan Hayâü Ahmed Efendi’nin oğludur. Babası, Elbistan müflisinin oğlu idi. İlmî sahadaki çalışmaları kayda değer olup, çok eser yazmıştır. Eserlerinin en meşhûru, “Tuhfe-i Vehbî” şerhi”dir. “Nuhbe” adlı eseri de şerhe başladı fakat ömrü vefâ etmediğinden, oğlu Hayâtî-zâde Halîl Efendi tamamladı. Halîl Efendi, babasından ve Bağdat’taki âlimlerden ilim öğrendi. İlimde üstün bir dereceye yükseldi. Buğdat kadılığı yaptı. Eserler yazdı. Eserlerinin en büyüğü, “Ravdat-ül- eşrâf ’ ismindeki, dört büyük cild üzerine yazılmış Türkçe lügat kitabıdır. Hindli Molla Kudsî’nin Arabca olarak yazdığı, “Esrâr-ül-melekût” ismindeki eserini, “Efkâr-ı Ceberrût” ismiyle geniş bir şekilde tercüme ve şerh etti. Hindli Molla Kudsî, “Esrâr-ül-melekût” adındaki bu Arabca kitabında; yer, ay, güneş, gökler, yıldızlar hakkındaki âyet-i kerimelere, İslâm âlimlerinin vakti ile verdikleri ma’nâlan bir araya toplayarak, bugünün yeni buluşlarına tam uygun olduğunu göstermiş, bu kitabım Sultan Abdülmedd Hân’a takdim ederek, çok takdir kazanmıştır. Elbistanlı Hayâtî-zâde Halîl Şeref Efendi, işte bu kitabı tercüme ve şerh ederek, “Efkâr-ı Ceberrût” ismini verdi. Bu şerh 1265 (m. 1849) senesinde İstanbul’da basıldı.
1) Osmanlı Müellifleri cild-1, sh. 299 2- Tam İlmihâl Seâdet-i Ebediyye sh. 1014