46 İSLÂM’IN IŞIĞINDA GÜNÜN MESELELERİ

II — ÖLÜM KARŞISINDA MÜSLÜMAN : A — Ölüm Telâkkisi: Gazzalî ölüm karşısında insanları dört sınıfa ayırmıştır: 1. Dünyaya dalmış, hayatın muvakkat olduğunu unutmuş, hayatın gayesini dünyevî zevk ve menfaatlerden ibaret bilmiş insanlar. Bunlara göre -zoraki hatırladıkları ve hatırlayınca hemen unutmaya çalıştıkları- ölüm, zevk-u sefanın sona ermesi, korkulu akıbetin başa gelmesi demektir. «De ki kendisinden kaçtığınız ölüm muhakkak sizi bulacaktır; sonra gizli ve açık her şeyi Bilen’e götürüleceksiniz de O size, yaptıklarınızı birer birer haber verecek» (7) âyeti bu sınıf m halini ifâde etmektedir. 2. Korkusu galip olan, yaptıklarını bilen ve tevbe edip kulluk yoluna yönelmeye çalışanlar için de ölüm istenmeyen bir hadisedir; çünkü henüz tövbelerini tamamlamadan gelip insanı buluvermesi tehlikesi vardır. «Allah’a kavuşmak istemeyene Allah da kavuşmak istemez» (8) hadisi bu sınıfa şâmil değildir. Çünkü bunlar Allah’a kavuşmayı istiyor, fakat bu kavuşmaya layık olmak için ölümün gecikmesini diliyorlar. 3. Allah’ı bilen ve ona aşk ile bağlanmış olanlara göre ölüm daima anılan ve beklenilen bir olaydır. Bunlar sevgiliye bir an önce kavuşmak için can atar, ölümün bir türlü gelmeyişinden şikâyet ederler. Bu iki sınıf da halleri icabı ölümü istememek veya istemekte mazûrdurlar. 4. Bunlardan mertebe ve irfanı daha yüce olanlar işi Mevlâ’larına bırakanlardır. Bunlara göre en iyisi sevgili Mevlâ’nın istediğidir. O neyi murâd ederse istemeye ve sevilmeye lâyık olan odur. (9)