TOPLUM YAPISI
Ülkede, dört etnik topluluk vardır: Yerli Afrikalılar ya da siyahlar.Uoplam nüfusun% 74’ü),jbeyaz!ar(% 14),jrenl<‘-liler (melezler % 9), Asyalılar (% 3). Afrikalılar da kendi aralannda başlıca dört ırk ve dil topluluğuna aynlırlar; Daha çok Drakens dağlarının doğusunla yerleşmiş olan. Güney Afrika’daki Bantu dili konuşan halkların % 60’ını oluşturan Nguniler (Kshosalar, Zulular, Syahiller ve Ndeheleler); 
öncelikle Transvaai, Kap eyaletinin kuzey kesimi ve Özgür Oranj eyaletinde yaşayan Sotholar (Tsvanalar, Pediler ve Basotholar), Vendalar; Togolar. Kalahari çölü yakınında da Hoisan dillerini konuşan Sanlar (Buşmenler) ve Hoyhoylar (Hotantolar) küçük topluluklar oluştururlar.
Ülkeye uzun yıllaregemen olan ırk ayrımı gereği Güney Afrika Cumhuriyeti hükümeti (beyaz)>ietnik toplulukların “birbirinden ayrı ve çokuluslu gelişmesi” siyaseti altında, on ayn siyah “ulus” tanımış ve bunların her birine bir”homeland” ya da “bantustan” (“siyah bölgeleri” ya da “ulusal bölgeler”) ayırarak, dördüne de göstermelik (başka hiçbir ülke tarafından tanınmamıştır) bir bağımsızlık tanımıştır.! Bununla birlikte, bütün siyahların yaklaşık % 55’i kendilerine ayrılan, ama ülke yüzölçümünün ancak % 13’ünü oluşturan bölgelerin dışında yaşamaktadır. Hükümet de, 1990’da siyah örgütleriyle yapılan bir siyasal çerçeve antlaşması uyarınca, halktan tepkiler alan “ulusal bölgeler” siyasetine son vereceğini
GÜNEY AFRİKA CUMHURİYETİ 11
Güney Afrika Cumhuriyeti’nde ikinci büyük etnik topluluğu oluşturan beyazlar, ülkenin siyasal ve ekonomik kurumlanna egemendirler: İki büyük gruba ayrılırlar: XVII. yy’da bölgeye yerleşen HollandalI sömürgeciler ile Kap’a sığınan protestan Fransızların ve Alman-lann soyundan gelen Afrikanerler (toplam beyaz nüfusun % 60’ı); 1820 yıllarında ülkeye yerleşen Ingilizler ile eski Ingiliz Sömürge Imparatorluğu’nun çeşitli kesimlerinden (özellikle Zimbabve ve Kenya’dan) göçen beyazların soyundan gelen, İngilizce konuşan beyazlar (toplam beyaz nüfusun % 34’ü). Ülkede aynca, Almanya, İtalya, Yunanistan, eski Portekiz sömürgeleri Angola ve Mozambik’ten çok yakın dönemlerde gelen beyaz göçmenler de vardır. Afrikaner olmayan beyazların büyük çoğunluğu yabancı ülke pasaportu taşırlar. 
Beyaz-lann yaklaşık % 90’ı kentlerde yaşamaktadırlar.
Melezler ya da renkliler, XVII. yy’da yerli Afrikalılarla ve MalezyalI kölelerle evlenen Avrupalılann soyundan gelirler. Çoğunlukla Kap eyaletinin batı kesiminde yaşar, Kap yerleşme merkezi sınırları içindeki en geniş etnik topluluğu oluştururlar. Melezlerin de dörtte üçü kentlerde yaşar ve kültür açısından kendilerini gerek Afrikanerlerden, gerek siyahlardan yalıtmışlardır.
Asyalılar Natal’de, özellikle Durban yerleşme alanında toplanmıştır. XIX. yy. sonunda Hindistan yarımadasının çeşitli bölgelerinden ülkeye göçenlerin soyundan gelirler ve dil açısından büyük bir çeşitlilik gösterirler. Büyük bölümü kentlerde oturur ve ticaret, sanayi ve bankacılıkla uğraşır. Johannesburg, Port Elizabeth ve Durban’da, küçük birer Çinli topluluğu vardır.
Nüfus. Güney Afrika Cumhuriyeti’nde nüfus artış hızı siyahlar arasında yüksek (% 2,8), beyazlar arasındaysa çok düşüktür (% 0,8). Hükümetin desteklediği ülkeye beyaz ırktan göçmen gelişi, kentlerde şiddet hareketlerinin başgöstermesinden sonra azalmıştır. Siyah nüfusun bir bölümü komşu ülkelere, özellikle de kırsal kesimden kentlere göçmektedir. Bunun sonucunda, büyük kentlerin çevreleri gecekondu tipi evlerle dolu siyah “getto”larıyla kuşatılmıştır. Uzun süre şiddetli tepkilere yol açan ve ülke içinde serbest dolaşımı engelleyen, siyahların beyaz bölgelerinde 72 saatten uzun sü-
Dört Güney Afrika kentinin yıllık iklim çizelgeleri, ülkedeki farklı iklim bölgelerini açıkça göstermektedir. Kırmızı dikdörtgenlerle aylık sıcaklık ortalamaları, mavi dikdörtgenlerle de aylık yağış ortalamaları verilmiştir. (Üstte solda) Afrika’nın güneydoğu ucunda, Ümit burnunda yeralan Kap kentinde Akdeniz iklimi egemendir. (Üstte sağda) Ülkenin Büyük Okyanus kıyılarının büyük bölümü boyunca uzanan kıyı çölü Namib’de küçük bir yerleşme merkezi olan Caries, çöl iklimi etkisindedir. (Altta, solda) Turistik bir liman kenti olan. Büyük Okyanus kıyısında yeralan Durban’da yağışlı astropikal iklim egemendir. (Altta sağda) Ülkenin kuzeydoğusunda, Witwatersrand’ın orta kesiminde yeralan johannesburg, bozkır iklimi etkisindedir.
re kalmaları durumunda uygulanan resmî damgalı geçiş kartı uygulaması, 1986’da yürürlükten kaldırılmıştır; Doğumdan başlayarak nüfusu ırklara göre fişlemeye de 1991’de son verilmiştir. 1991’de aynca 1913’te ve 1936’da çıkarılmış Toprak Yasalan ile 1966’da çıkarılmış Topluluk Arazileri yasası kaldırılmıştır. Bununla birlikte, 1960 ile 1985 arasında yaklaşık 3,5 milyon siyah, apartheid yasalanna göre, istemedikleri halde ülke içi göçe zorlanmıştır. Toprak ve mülkiyet haklarında ırk ayrımına son vermek amacıyla, 1991’de reform önerileri de getirilmiştir. Ülkenin ulusal sanayisinin çekirdeğini oluşturan Johannesburg ile ülkenin yasal başkenti, eğitim merkezi ve başlıca limanı olan Kap ve ikinci büyük limanı Durban’ın yanı sıra öbür büyük kentler Blo-emfontein, EastLondon,Germiston, Kimberley, Pieter-maritzburg, Port Elizabeth ve Pretoria’dır. 1991’de çı-kanlan bir yasayla, büyük kentler, çevrelerindeki siyahlar, melezler ve Asyalılann oturduğu semtlerle birleştirilmiştir. Ülkenin siyahların oturduğu en büyük yerleşme merkezi, Johannesburg yakınındaki Sovveto’dur. Dil ve din. Afrikanca ve İngilizce resmî dillerdir. Hollan-daca’dan türemiş olan Afrikanca, Afrikaner adı verilen beyazlann anadili, melezlerinse başlıca dilidir. Afrika-nerlerin büyük bölümü. İngilizce konuşan beyazlar gibi, ikidillidir. Kentlerde yaşayan siyahlar ana dillerinin yanısıra, İngilizce ve Afrikanca da konuşurlar. Çeşitli Bantu dilleri (Bk. AFRİKA DİLLERİ) konuşan toplulukların birbirleriyle anlaşması güç olduğundan, siyahlann çoğu, kömür ocaklarında çalışan ırkdaşlarının geliştirdiği bir tür karma lehçe (Fanakalo) konuşurlar.
Siyasette de etkili olan calvinci protestan Hollanda reformcu kilisesinin, yaklaşık 4 milyon üyesi vardır; bunların 2 milyonu Afrikaner, 1,2 milyonuysa melezdir. Katoliklerin sayısı yaklaşık 2,4 milyon, piskopos Desmond Tutu’nun (apartheid’e karşı savaşımıyla 1984’te Nobel Banş Ödülü’nü almıştır) dinsel önderliğini yaptığı anglikanlar ile metodistlerin sayılan da, yaklaşık 2’şer milyondur. Afrikalılann çoğunluğu ya bağımsız zenci kilisesi üyesidirler ya da geleneksel dinlere bağlıdırlar. Asyalılann dörtte üçü hindu dinindendir. Musevilerin sayısı 140 OOO’in altındadır.
Sağlık ve eğitim. Sağlıkla ilgili veriler ve sağlık hizmetleri
12 GÜNEY AFRİKA CUMHURİYETİ
açısından ülkedeki çeşitli ırklar arasında büyük farklılıklar gözlenir. Ortalama ömür, siyahlar ve melezlerde 59 yıl, Asyalılarda 65 yıl, beyazlarda 72 yıldır. Siyahlar arasında başlıca ölüm nedenleri sindirim yolları hastalıkları, yetersiz beslenme ve veremdir; beyazlarda ölüm nedenlerinin başlıcaları, kalp ve dolaşım yolları hastalıkları ile kanserdir. Zenciler arasında bebek ölüm oranı beyazların altı katıdır. Beyazlara yönelik sağlık hizmetleri, öbür ırklara yönelik hizmetlerden çok daha fazladır.
Eğitim, “bantustan” ya da “homeland” denilen, siyahlara aynimış “ulusal bölge”lerin dışında. Eğitim Ba-kanlığı’nın merkezî denetimi altındadır. “Ulusal böl-ge”lerin her birinin kendi eğitim örgütü vardır. 7 -17 yaş arasındaki bütün beyazlar ve melezler için eğitim zorunludur. 7-16 yaş arasındaki siyahlar için de 1981’de zorunlu eğitim getirilmiş olmakla birlikte, siyah çocuk-lann çoğunluğu okula gitmemektedir. Bununla birlikte, 1991’de siyahların eğitimine ayrılan bütçe artırılmış ve siyah çocukların eğitim bakanlığına bağlı okullara alınması yolunda adımlar atılmıştır. Ülkede yalnızca beyazlara ayrılmış 10 üniversite (bunların beşinde Afri-kanca, dördünde İngilizce, birinde de her iki dilde eğitim verilir), siyahlara ayrılmış 5 üniversite, ayrıca, melezler ve AsyalIlara ayrılmış birer üniversite yardır. Bir açık öğretim kurumu olan Güney Afrika Üniversite-si’yse bütün ırklara açıktır. Beyazların üniversitelerine, 1991’den bu yana az da olsa siyah öğrenci alınmaya başlanmıştır.
Sanat. Güney Afrika’nın zengin, çeşitli sanat mirasında her etnik topluluğun katkısı vardır. Afrika sanatı, dansları ve edebiyatı, uluslararası alanda tanınmıştır (Bk. AFRİKA EDEBİYATI; AFRİKA MÜZİĞİ; AFRİKA SANATI). Let My People Co {Bnahn Halkım İlerlesin, 1962) adlı özyaşamöyküsünün i yazarı Albert Luthuli, Nobel Ödü-
lü kazanmış ilk Güney Afrikalıdır (Nobel Barış Ödülü, 1960). Öbür siyah yazarlar arasında Thomas Mofolq,
B.W. Vilikazi, Peter Abrahams ve Ezekiel Mphalele sayılabilir: İngilizce yazan uluslararası ün kazanmış beyaz yazarlann başlıcaları, Athol Fugard, Alex La Guma, Na-dine Gordimer, Alan Paton, Stuart Cloete ve Roy Campbell, Afrikanca yazan yazarların başlıcaları da, Andre Brink, Uys Krige, J. M. Coetzee, Breyten Brey-tenbach, İngrid Jonkerve Etienne Leroux’dır. Melez yazarların başlıcaları arasında Dennis Brutus ve Adam Small sayılabilir. Güney Afrika’da yayınlanan her kitap katı bir sansürden geçirilmekte, televizyon ve radyo, hükümetin görüşlerini yansıtmaktadır. Ama 1991’den bu yana, bu alanlarda da bazı önemli değişiklikler başlamıştır.
