DAMAT FERİD PAŞA
DAMAT FERİD PAŞA
DAMAT FERİD PAŞA, osmanlı sadrazamı (İstanbul 1853-Nice, Fransa 1923). Şûrayı Devlet üyelerinden Seyid Haşan İzzet Efendinin oğlu. Tahsilini tamamladıktan sonra Hariciye meclisine girdi. Paris, Berlin, Petersburg ve Londra elçiliklerinde çalıştı. Daha sonra Abdülhamid IFnin dul kızı Mediha Sultan ile evlendi. Şûrayı Devlet üyeliğine tayin olundu (1886). İki yıl sonra vezaret rütbesi verildi. Mediha Sultan’ın Bal-talimanı’ndaki sarayına yerleşti. Londra büyükelçiliğine tayinini istedi, fakat dileği Abdülhamid II tarafından reddedildi. Bunun üzerine memuriyetten çekildi. Meşrutiyetin ilânı üzerine Ayan meclisi üyeliğine getirildi. Yükselmek ve mevki sahibi olmak konusunda büyük ihtirası vardı. İttihat ve Terakki cemiyetine yaranmak için gayret sarfetmesine rağmen başarı kazanamadı. Bunun üzerine cemiyetin aleyhine döndü. Vahideddin ile anlaşamayan Tevfik Paşanın istifası üzerine sadaret mührü kendisine verildi (mart 1919). Kurduğu kabinede hariciye vekilliğini de elinde tuttu. İzmir’in işgalinde sadaretten istifa etti. Fakat üç gün sonra aynı göreve tekrar getirildi (10 mayıs 1919). Yurttan kaçan Enver, Talât ve Cemal Paşaları gıyaben idama mahkûm ettirdi. Paris Barış konferansına katıldı, orada Hint denizinden Tuna nehrine kadar olan toprakları geri istediğinden başarısızlığa uğradı ve İstanbul’a dönünce istifa etti. Ertesi gün tekrar hükümeti kurmakla görevlendirildi (21 temmuz 1919). İlk iş olarak Anadolu’daki millî hareketi dağıtmak amacıyle Kuvayı İnzibatiye’yi kurdu. Bu sırada Anadolu hemen de bütünüyle Damat Ferid’in aleyhine dönmüştü; gönderilen haberler Vahideddin’e ulaştırılmayınca yedi nazır durumu padişaha bildirerek Damat Ferid’in görevden uzaklaştırılmasını istediler. İsteklerinde direnmeleri üzerine 1 ekim 1919’-da Sivas kongresinin toplanmasından hemen sonra Ferid Paşa istifa etti. Fakat 5 ekim 1920’de dördüncü defa sadarete getirildi. Me-busan meclisi ikinci reisi Kâzım Bey padişahın huzuruna çıkarak Damat Ferid’in sadarete getirilmesinin memleket için felâ-
Fotc. X, Noailles (LAROVHHE)
ket olacağını söylediyse de, fikrini kabul ettiremedi. Damat Ferid, sadarete geldiğinden altı gün sonra, Anadolu’da kurtuluş için savaşanları asî ve eşkıya olarak ilân etti. Daha rahat çalışabilmek bahanesiyle padişahtan meclisi tatil ettirmek için irade aldı (11 nisan 1920) ve hükümetini yenilemek üzere istifa etti. Aynı gün beşinci ve son defa sadarete getirildi (31 temmuz 1920). Bu devrede Sevr antlaşmasını imzaladı. Bu defa İtilâf kuvvetleri, Millî hükümetle İstanbul’un anlaşmasına engel olduğu gerekçesiyle Damat Ferid’in istifasını istediler; 17
