KÖMÜR HAVZASI İLE ÖZDEŞLEŞEN İSİM EREĞLİ NAZIRI DİLAVER PAŞA
Osmanlı donanmasında önemli hizmetlerde bulunan Dilaver Paşa, Kaptan-ı Derya tarafından Ereğli Maden Müdürlüğüne atanır. Ardından işçi ve işveren ilişkisini düzenlemek amacıyla Ereğli Maden-i Hümayun Nizamnamesini hazırlar…
Bahriye koramirallerinden İstanbul Limanı Reisi Dilaver Pasa aslen Kafkasya’dan Şaps kabilesinin Kezrak sülalesine mensuptur.
Küçük yasında Tunus Valisi Ahmed Pasa tarafından himaye altına alınmış, terbiye ve tahsil görmüştür. Arapça ve Türkçeyi Tunus’ta öğrenen küçük Dilaver İtalya’ya bahriye tahsili için gönderilmiş, oradaki tahsilini tamamladıktan sonra Tunus’a dönüp denizcilik mesleğine emek vermeye başlamıştır.
1854 Osmanlı-Rus Harbi’nde Tunus donanmasıyla İstanbul’a gelen Dilaver Bey, savaşta büyük yararlıklar gösterdi. Kaptan-ı Derya Damat Mehmed Ali Paşa kendisine Osmanlı Donanmasının emrine girmesini teklifinde bulununca donanmaya katıldı ve mirlivarlığa(tuğamiral) yükseltildi.
Karadağ muharbelerine katılıp kahramanca savaştı.Daha sonraki dönemde Sultan Abdulaziz’in 1863 Mısır seyehati sırasında Saik-i Şaidi vapuru süvariliğini üstlendi.
Dilaver Paşa’nın Maâdin Nâzırlığina Getirilmesi
Dilaver Paşa isminin Ereğli kömür havzası açısından önemi büyüktür. O kadar ki bugün Zonguldak’ta bir mahalle ve spor kulübünde Dilaver adı yaşatılmaktadır. Ereğli’nin kaymakamlık yapılmasını emreden 27 Mayıs 1866 (Muharrem 1283) tarih ve 23844 sayılı Meclis-i Vâlâ (Bakanlar Kurulu) kararında, Kaptan-ı Derya Ahmed Vesim Paşa tarafından, “Havza Maden Müdürlüğü” yerine yeni kurulan Ereğli Maâdin Nazırlığına (Ereğli Madenleri Müdürlüğüne), aynı zamanda Ereğli Kaymakamı unvanıyla birlikte Dilaver Paşa’nın atandığı belirtilir. Zonguldak kömür havzasında kömür üretiminin başladığı tarih olarak kabul edilen 1848 yılından 1865 yılına değin, işçi ve işveren ilişkileri örf ve âdetlerle idare edilmiştir. Asıl amacı üretimin artırılması olsa da. ilk olarak Dilaver Paşa Havza’da işçi ve işveren ilişkisini düzenleme ihtiyacını duymuştur.
Ereğli Maden-i Hümayun Nizâmnâmesi
Bahriye Nezareti’nce oluşturulan komisyon tarafından, 4 Muharrem 1284 (8 Mayıs 1867) tarihinde Maden Kâtibi İsmail Hakkı, Kolağası Haşan Tahsin, Miralay memur-ı mahsusu (albay özel memuru) Mehmed Said. Maden Komisyonu Başkanı Hüseyin ve Maden Müdürü ve Kaymakam Dilaver imzasıyla 100 maddelik “Ereğli Maden-i Hümayun idaresinin Nizâmnâmesi” hazırlanmıştır. Bu nizâmnâme ile Dilaver Paşa, kömür havzası ile ilgili olarak hukukî, idari ve teknik konular yanında isçi ve işveren ilişkilerini düzenleme yoluna gitmiştir.
KozluÇataldere’de tüccardan Ahmed Efendinin inşa ettirmiş olduğu kömür ocağının girişi
Çatalağzı mevkiinde padişah tarafından inşa ettirilen demiryolunun açılış merasimi. Sol başta dua eden, Ereğli Rüşdiyesi başmuallimi Hafız Ahmed Nimet Efendi’dir. Sağ baştaki ise Ereğli Maden Nazırı Bahriye Mirliva (Tümamiral) Giridli “Gramer” Haşan Paşa’dır
Dilaver Paşa Nizâmnâmesi işçiyi korumaktan çok üretimi artırmaya yönelik olup zorunlu çalışma esasını benimsemiştir. Dilaver Paşa Nizâmnâmesi ile üretim artışı sağlanmış, ancak alınan sosyal tedbirlerin uygulanması mümkün olmamıştır. Bu durumun sebepleri ise hükümetlerin sürekli olarak ocakları işleten yabancı sermayeye muhtaç olmaları, nizâmnâmeyi uygulamakla görevli memurların yetersiz kalmaları ve bazı menfaatler karşılığında şirketlerin yaptıkları haksızlıklara göz yummalarıdır. Ayrıca işçilerin kendilerine verilen hakların farkında olmayışları ve meslekî dayanışma örgütüne sahip olmamaları da sebepler arasında zikredilebilir. Dilaver Paşa Nizâmnâmesi ile Ereğli köylülerine getirilen mecburi çalışma mükellefiyeti, 1869 tarihinde çıkarılan Maden Nizâmnâmesi ile kaldırılmıştır. Bu nizâmnâme, çalışma düzeni ile ilgili birçok yeni düzenleme yanında, ocak sahiplerinin madenlerde eczane açmak ve doktor bulundurmak zorunluluğunu da getirmiştir.
Nizâmnâme bir tüzük niteliği kazanmamış ama Ereğli Kömür Madenlerinin yönetim sorumluluğunu yüklenmiş olan Dilaver Paşa tarafından hazırlanmış bir tüzük tasarısı olarak bölgede fiilen uygulanmıştır
Kozlu’da maden işçileri
Ereğli kasabasının Bababurnu cihetinden görunuşu
Paşa’nın diğer görevleri
Dilaver Paşa’nın Ereğli’deki görevi 21 Mayıs 1866-23 Mart 1868 tarihleri arasında 2 yıl kadar sürmüştür. Paşa, 1868 yılında Tuna Nehri idaresi başkanlığına getirilmiş, 1 yıl süren bu görevinden sonra 1872 yılında Rodos kaymakamlığı ve akabinde tekrar Tuna Nehri idaresi’ne tayin edilmiştir. Dilaver Paşa’yı 1877-78 Osmanlı-Ruş savaşında Tuna Filosu komutam olarak görüyoruz. 1877-78 OsmanlI -Rus savaşlarında Kafkas göçmen köylerinden çok sayıda aşker ve gönüllü toplandı. Mirliva Dilaver Paşa, Tuna elden çıkınca ata binerek Çerkeş Gönüllü Süvarileri’ne komuta etmiştir. Savaştaki üstün gayretleri sebebiyle Müşir Süleyman Paşa’nın tavsiyesi ile rütbesi ferikliğe terfi etti.
Dilaver Paşa’ya ait bilgilere savaş raporlarında da rastlanmaktadtr: “Bugün saat üç sıralarında Çerkeş Dilaver Paşa komutasında Rusçuk’tan üç saat mesafede KadıkOyü’ne sevk olunan Çerkeş yardımçı askerleri düşmanla savaşa tutuşmuş, iki saat süren savaşta düşman direnemeyerek firar etmiş, kırktan fazla ölü ve birçok yaral، vermiş, Çerkeş askerlerinde ise bir şehit ve iki yaralıdan ba$ka kayıp olmadığı anlaşılmıştır.” (Rumeli’nde Rusçuk Kalesi Komutanı Kayserili Ahmed Paşa’dan padişaha – 27 Ağustos 1877) “Rusçuk Komutanlığından alınan telgrafta. Mirliva Dilaver Paşa iki yüz kadar Çerkeş süvarisiyle Pirgos tarafına kesfe gönderilip, Maçka denilen derede düşmanın tesadüf edilen dört bölük piyade ve iki bölük süvarisiyle vuku bulan çatışmada düşman iki yüzden fazla kayıp vermiş ve iki RusyalI ile iki Bulgar esir ve seksen sığır ve otuz adet büyük kazan alınmıştır.” (Melınıed Ali Paşa’dan padişaha) (17 Eylül 1877)
Ereğli Kömür Madeni idaresinin Ereğli kaymakamlığı göreviyle beraber Dilaver Paşaya verilmesine dair vesika
Vefatı
Dilaver Paşa Osmanlı-Rus savaşı sonrasında 1882 yılında İstanbul Liman Başkanlığı görevine getirildi. 1896 yılında da emekliye ayrıldı. Bütün hayatı boyunca devlete yararlı hizmetlerde bulunan ve sadrazamlığa yüksefeçek bir evlat olarak Salih Hulusi Pasa’yı yetiştiren Dilaver Paşa 1897 tarihinde vefat etti.
Kaynaklar: BOA, İ.MVL. 565/25415; A.MKT.MHM. 372/66; M ahmud Kemal inal. Son Sadrazamlar, İstanbul 1965: Mustafa Yüce “Amele Birliğinin Yeniden Yapılanması” Türkiye 9. Kömür Kongresi Bildiriler Kitabı. Zonguldak 1994, S.234; “Türkiye Çerkesleri”, Kafkasya Dernekler Federasyonu Sitesi (www.kafkasfederasyonu.org – 19 Temmuz 2011 larihli ;)mi؟ire Sefer Ersin Berzeg, “1877-1878 Osmanlı-Rus adn’ı؛avaS Kuzey Kafkasya ve Sürgündeki Kafkasyalılar-2” Kafkasya Gerçeği, Temmuz 1990, S. 1, s.3-24; wwwcircassiancenler.com (19 Temmuz 2011 tarihli erişim); Doğu (Büyük ülkü Gazetesi) Zonguldak Son Kanun (Ocak) 1943, S.4, S.26.