alkaloyit

alkaloyit
Bitki kökenli, alkali (baz) özelliği taşıyan azotlu doğal ürünleri (Bk. ASİTLER VE BAZLAR). Alkaloyitlerin bazıları basit ve tek halkalı, ama çoğu karmaşık ve çok halkalı aminlerdir. Alkaloyitler, halka yapısına göre sınıflandırılabilirler (püridin alkaliyitleri, kinetin alkaloyitleri, vb.). Alkaloyit adı 1819’da Alman eczacı K.F.YV. Meissner tarafından ortaya atılmıştır. Alkoliyitlerin oluşumu. Bütün damarlı bitkilerin % 10- 15’inde bulunan 200’den çok alkaloyit bilinmektedir. Kapalıtohumlu, çiçekli bitkilerin iki çeneklilerinde ge- neİlikle bulunmalarına karşın, tekçeneklilerde ve açık- tohumlular gibi öbür bitki öbeklerinde çok ender bulunurlar. Daha karmaşık alkaloyitler genellikle yalnızca belirli cins ve ailelerde, basitleriyse birçok ilişkisiz türde bulunur. Bu bitkilerin en hızlı büyüyen bölümleri en çok miktarda bileşiği içerir. Bilinen aİkaloyitlerden bazıları şunlardır: Akonitin (boğanotundan), atropin (gü- zelavratotundan), kodein, morfin ve papaverin (haşhaş çiçeğinden), nikotin (tütünden), kinidin ve kinin (kına kına ağacının kabuğundan), solanin (patates ve domatesten), risinin (keneotu tohumundan), striknin ve bru- sin (karabükenden). Görevleri. Alkaloyitlerin bitkide metabolizmanın yan ürünü oldukları, hayvan ve böceklere karşı bitkilerin savunma mekanizmasını oluşturdukları, protein bireşimi için depo görevi yaptıkları, büyüme ve üremeyi düzenledikleri ya da zehirlenmeyi önledikleri yolunda çeşitli kuramlar ortaya atılmasına karşın, bitkilerin neden alkaloyit içerdikleri henüz aydınlatılmamıştır. Kullanımları. Çeşitli başlıca alanların yanı sıra, genellikle sanrı uyandırıcıdan yatıştırıcıya ve zehirleyiciye kadar değişen fizyolojik özellikleri için kullanılırlar. Sokrates ağıotundan elde edilen alkaloyit kominle öldürülmüştür. Daha önceleri tıpta kullanılan akonitin ve strikninse, günümüzde genelde çok tehlikeli bulunmaktadırlar. Morfin ve kodein ağrı kesici olarak, atropin gözbebek- lerini açmak için skopolaminse (banotundan) yatıştırıcı olarak kullanılmaktadır. Emetin, amipli dizanteriyi tedavide kullanılan güçlü bir kusturucudur. Vinblastin ve vinkristin (Cezayir menekşesinden) Hodgkin hastalığı ve akut lösemiyi tedavi için kullanılır. Güçlü bir sanrı uyandırıcı olan liserjik asit, Dietilamid (LSD) üretiminde kullanılır. Bir başka sanrı uyandırıcı alkaloyitse, bir kaktüs cinsinden elde edilen meskalindir.