EL-HÂC HALÎL EFENDİ:
Selçuklu sultânı Sencer’in hanımı tarafından, 1154 senesinde Horasan’da yaptırılan Ribat-ı şerif Kervan sarayı’mn ikinci avlusunda bir köşe süslemesi.
Osmanlı âlimlerinden. Yüzbirinci Osmanlı şeyhülislâmıdır. İsmi Halîldir. Sultan Üçüncü Mustafa Hân’ın kızı Hibetullah Sultan’ın dadısının küçük oğludur. Kafkasya’da doğdu. Doğum yeri ve doğum târihi ile babasımn ismi bilinmemektedir. 1236 (m. 1821) senesinde Afyonkarahisar’da vefât etti. Orada bulunan Gedik Ahmed Paşa Câmii yakınında defnedildi. Pâdişâhın emriyle, çocuk iken Kafkasya’dan getirilip saraya ahndı. O günlerde dünyâya gelen Üçüncü Selim ile birlikte büyüdü, saray terbiye ve tahsilinde yetişti. Üçüncü Sultan Selim Hân pâdişâh olunca, onu Hazîne kethüdâlığma ta’yin etti. Üç sene sonra Galata kadılığına getirildi. Kendi isteğiyle ilmiye sınıfına girdi. Uzun müddet Galata kadılığında kaldıktan sonra, 1218 (m. 1803) senesinde Mekke-i mükerreme pâyesine nâil oldu. O sene hac ibâdetini yerine getirip, sevgili Peygamberimizin (s.a.v.) mübârek kabrini ziyâret ettikten sonra, dönüşünde İstanbul kadılığına, çok geçmeden Anadolu kadıaskerli- ğine getirildi. İkinci Sultan Mahmûd Hân devrinde, 1224 (m. 1808) senesinde Rumeli pâyesiyle “Meclis-i âliyye” üyeliğinde vazifelendirildi. 1228 (m. 1813) senesinde Rumeli kadı- askeri oldu. Bir müddet sonra bu vazifeden aynldıysa da, 1234 (m. 1818) senesinde tekrar döndü. Fakat aynı sene içinde tekrar vazifeden aynldı. Sekiz gün geçtikten sonra Mekld-zâde Mustafa Âsim Efendi’nin ayrılmasıyla boşalan şeyhülislâmlık makâmma getirildi. Yirmi ay kadar bu vazifeyi doğruluk ve adâlet üzere yürüttü. 1236 (m. 1821) senesinde vazifeden aynlıp Afyonkarahisar’a gitti.
Selçuklu sultanı Birinci Alâeddîn Keykûbât’ın kızı HüdâvendHatun tarafından, 1253 senesinde Erzurum’da yaptırılan Çifte Minareli Medrese’nin oyma taş süslemeleri.
Afyonkarahisar’da iken, kısa bir müddet sonra vefât etti. Âlim ve fâzıl bir zât olan Halîl Efendi, âdil ve iffet sâhibi idi. Eyyûb Sultan Câmii’nde Ramazan aylarında, imsâk vaktinden sabah namazına kadar Kur’ân-ı kerîm okutturur- du. Bundan başka hayır hasenâtı da var idi. Kaynaklarda eseri hakkında bilgiye rastlanmamıştır.
1) Devhat-ül-meşâyıh sh. 125
2) İlmiye salnamesi sh. 582
3) Kâmûs-ül-a’lâm cild-3, sh. 2056