EL-HÂC KARA HALÎL EFEHDİ: Son devir Osmanlı âlimlerinden Yüzondördüncü Osmanlı şeyhülislâmıdır. ismi Halil’dir. Çorum ili, Mecitözü ilçesi, Varay bucağına bağlı Kürt köyünden Mustafa Efendi’nin oğludur. 1219 (m. 1804) senesinde Mecitözü’nde doğdu.
1298 (m. 1881) senesinde İstanbul’da vefât etti. Fâtih Gâmii bahçesindeki eski şeyhülislâmlardan Mehmed Refik Efendi ve Ömer Hilmi Efendi’nin mezârlanmn yakınında defnedildi.
ilim öğrenme çağına gelince, ilk önce Amasya’ya, daha sonra Konya’ ya giderek ilim öğrendi. Hasen Fehmî Efendi ile birlikte aynı medresede talebe oldular. Konya’da ba’zı ilimleri öğrendikten sonra İstanbul’a geldi. Vidinli Mustafa Efendi’nin derslerine devâm etti. Üstün bir gayret sâhibi olup, tâtil zamanlarını dahî boş geçirmezdi. Abdürrahmân Efendi’den de ders aldı. 1250 (m. 1834) senesinde aklî ve naklî ilimlerde yüksek dereceye ulaşıp, icâzet (diploma) aldı. 1251 (m. 1835) senesinde ruûs imtihâmm kazanıp müderris oldu. Ders okutup talebe yetiştirdi. 1255 (m. 1839) senesinde ilk olarak “Hâriç” rütbesiyle Sım-zâde Mescidinde ders verdi. Daha sonra derece derece yükselerek fetvâhâneye devâm edip müsevvid (fetvâ müsveddelerini yazan) oldu. 1278 (m. 1861) senesinde İstanbul kadılığı kapı nâipliğine getirildi. 1279 (m. 1862) senesinde fetvâ eminliği baş müsevvidliğine yükseldi. 1282 (m. 1865) senesinde Askerî kassam kadılığına (vefât eden kimselerin kalan mîrâsını mîrâscılara taksim eden kadı) ta’yin edildi. Aym sene içinde Yenişehir kadılığına nakledildi. 1283 (m. 1866) senesinde, Filibeli Halîl Efendi’nin ders vekilliğine getirilmesi üzerine boşalan Fetvâ eminliğine ta’ yin edildi. Aynı zamanda Edime mev- leviyyeti pâyesiyle 1284 (m. 1867) senesinde Haremeyn pâyesiyle, 1285 (m. 1868) senesinde İstanbul pâyesiyle taltif edildi. Aym sene içinde Evkâf-ı Hümâyûn (vakıflar) müfettişliğine ta’ yin edildi. 1286 (m. 1869) senesinde bu vazifeden ayrılarak hacca gitti. Hac ibâdetini îfâ, Peygamber efendimizin (s.a.v.) Kabr-i şerifini ziyâret edip döndükten sonra “Şer’iyye Tedkikler Meclisi” ve kısa bir müddet sonra “Mecelle Cemiyeti” üyeliğine getirildi. Bu arada Mecelle Cemiyeti başkam Ahmed Cevdet Paşa ile uzun müddet berâber kalıp birlikte çalıştı. Ahmed Cevdet Paşa onun ilminden çok istifâde etti. 1288 (m. 1871) senesinde ikinci defâ Fetvâ eminliğine ta’yin edildi. Arkasından da “Şer’î Hâkimler Seçim Meclisi” üyeliğine getirildi. 1290 (m. 1873) senesinde Anadolu kadıaskeri pâyesi verildi. 1294 (m. 1877) senesinde açılan Birinci Meclis-i Meb’usân’a üye olarak girdi. Aym yıl içinde Hasen Hayrullah Efendi’nin vazifeden ayrılması üzerine boşalan şeyhülislâmlık makâmına, Sultan îkinci Abdülhamîd Hân tarafından ta’yin edildi. 1 yıl 9 ay kadar bu makamda kaldıktan sonra, 1295 (m. 1878) senesinde bu vazifeden ayrıldı. Bu sırada A’yân üyeliği devâm ediyordu. Kendi evine çekilip ibâdet ve tâat ile meşgûl iken vefât etti.
El-Hâc Kara Halîl Efendi, aklî ve naklî ilimlerde derin âlim, fıkıh ilminde özel ihtisas sâhibi idi. ilmiyle amel eden fâzilet sâhibi müttekî (haramlardan sakınan) ve Allahü teâlâya çok ibâdet eden bir zât idi. Ba’zı mu’teber fıkıh kitaplanna Arabça takrizleri vardır.
1) İlmiye sâlnâmesi sh. 608