HAYÂTI (Hâcı Ahmed Elbistainî): Osmanlı âlimlerinden. İsmi, Hâcı Ahmed Efendi olup, bugünkü Kahramanmaraş’a bağlı Elbistan kasabasından dır. Doğum târihi bilinmemektedir. 1229 (m. 1814) senesinde İstanbul’da vefât etti. Üsküdar’da Nûh kuyusu civânnda, Seyyid Ahmed Deresi Kabristan’mda medfûndur. Hayâtî Ahmed Efendi’nin babası, Elbistan şehrinin müfüsi idi. Ahmed Efendi, babasından ve başka âlimlerden okuyarak yetişti. Babasımn vefatından sonra bir müddet Elbistan’da müfülik yaptı. Daha sonra İstanbul’a gelerek, ilim neşretmekle meşgûl oldu. Sadrâzam olan Yûsuf Ziyâ Paşa’mn da hocası oldu. 1224 (m. 1809) senesinde Saray Bosna ve iki sene sonra da Bağdat kadılığına ta’yin olundu. Dînî ilimler ve fen ilimleriyle birlikte, Arab ve Fars edebiyâtında da geniş bilgi sâhibi idi. Çok sayıda kitapları, Türkçe ve Arapça ba’zı şiir ve kasideleri vardır. Sünbül-zâde Vehbî’nin “Tuhfe” ismindeki eserine gâyet güzel bir şerhi olduğu gibi, “Tuhfe-i Şâhidî” yi de şerhetmiştir. Yine Vehbî Efendi’ nin “Nuhbe”sini de şerhe başlamış ise de, bitiremeden vefât etmiş, bu şerhi oğlu Şeref Efendi tamamlamıştır. Hayâti Ahmed Efendi’nin bunlardan başka, Is’âf-ül-minne fi şerhi ithâf- ül-cenne, Tehâfütü müstahrace isimlerinde iki kitabı ile mantık ve âdâbı bildiren Risâle-i Nûriyye’si vardır. Sünbül-zâde Vehbî Efendi’nin Tuhfe-i Vehbîyye’sine yaptığı şerhi matbû olup, Fârisî’nin nükte ve kâidelerine âit birçok faydalı bilgileri ihtivâ etmekle berâber, her bir kelime için delîl gösterilerek, büyük şâirlerin eserlerinden birer beyt de yazılmıştır. Hakikaten istifââeU bir eser olup, sâhi- binin bu husustaki ilminin genişliğini ve incelemesinin çokluğunu göstermektedir. Hayâü Efendi, aym zamanda kuvvetli bir şâir olup, kıymetli şiirleri vardır.
1) Kâmûs-ül-a’lâm cild-3, sh. 2000
2) Osmanlı Müellifleri cild-1, sh. 284