BİRİMLER; Aim. Einheit (f), Fr.Unite (f), İng. Unit. Bir büyüklüğü ölçmek için o büyüklüğün cinsinden olan ve onunla kıyaslamaya yarıyan temel büyüklük. Bunlar uzunluk, kütle, zaman vs. birimleri olup, başlıca iki gruba ayırmak mümkündür. Birincisi temel birimler, İkincisi ise bu temel birimlerin çarpımı ve bölümleriyle ortaya çıkan türev birimleridir. Gerek temel, gerekse türev birimler olarak birçok sistem vardır. Bu sistemleri şu şekilde sıralamak mümkündür:
1. Metrik Sistem M.K.S. (Metre, kilogram, sâniye sistemi). Buna Milletlerarası Sistem SI de denilir.
2. C.G.S. (Santimetre, gram, sâniye sistemi).
3. Teknik Ölçü Sistemi (Metre, kilogram kuvvet, sâniye sistemi).
4. İngiliz ve Amerikan Ölçü Sistemi.
5. Osmanlı Birim Sistemi.
Milletlerarası Birim Sistemi S l’nın temel birimlerinin tanımı: Sl’nın temel birimleri şöyle tanımlanır:
1. Uzunluk ölçüsü birimi METRE (SI sembolü, m): Azot’un üçlü noktasında (-210 °C) krip- ton-86 atomunun 2P|o ve 5d_. enerji düzeyleri arasındaki geçişin mutlak boşluktaki (vakum) dalga boyunun 1.650.763,73 katıdır.
2. Kütle ölçüsü birimi KİLOGRAM (SI sembolü, kg): Fransa’nın Sevres kentinde Milletlerarası Ağırlık ve Ölçüler Dâiresi (BIPM) tarafından saklanan, platin ve iridyumdan yapılmış 1 no’lu proto tipinin kütlesidir.
3. Zaman ölçüsü birimi SANİYE (SI sembolü, s): Sezyum-133 izotopunun iki çok ince (hyper- fine) düzeyi arasındaki geçiş devir süresinin 9.192.631.770 katıdır.
4. Sıcaklık ölçüsü birimi KELVİN (SI sembolü, K): Bunun üçlü noktasındaki sıcaklığının 1/273,15’idir.
5. Akım şiddeti ölçüsü birimi AMPER (SI sembolü, A): Kesiti ihmal edilecek kadar küçük sonsuz uzunlukta iki silindir iletken tel, boşlukta 1 m aralıkla konulduğunda, 1 m’sinde etkiyen kuvvet 2 x 10‘7 N. iken iletkenler üzerinden geçen değişmez akımın şiddetidir.
6. Işık şiddeti ölçüsü birimi MUM (SI sembolü, cd): Platinin 101325 N nrlik basınç altındaki donma noktasındaki (2046,65°K) siyah cismin (black body) bir metre karesinin aydınlanma şiddetinin 1/600.000’dir.
7. Miktar ölçüsü birimi MOL (SI sembolü, mol): 0,012 kg’lık Karbon-12 atomunun içerisindeki atom sayısı miktarıdır. Bunlara ek olarak iki yardımcı temel fizik birimi olup, düzlem açı ve katı açı (solid angle) birimleri olan radyan ve ste- radyandır.
8. Düzlem açı ölçüsü birimi RADYAN (SI sembolü, rd): Bir dâirenin çevresi üzerindeki bir yayın uzunluğunun, dâirenin yarıçapına eşit olacak biçimdeki merkez açısıdır. Bir dâirenin çevresi jt ile çapının çarpımı olduğundan merkez açısı 2n radyandır. Böylece 1 radyan 360/2 jt = 57,296 derecedir.
9. Katı açı ölçüsü birimi STERADYAN (SI sembolü, sr): Bir kürenin yarıçapının karesi, bu küre üzerinde alınan alana eşit olacak biçimde, kürenin merkezinden bu alanı karşılayan açıdır. Bir kürenin alanı 4 n ile yarıçapının karesinin çarpımı olduğundan, kürenin merkezinden ölçülen toplam katı açı 4 jt sr’dır.
Osmanlı Uzunluk Ölçüleri
1 Hat…………………………………………………..0.268 cm
1 Urup…………………………………………………….8.5 cm
1 Endâze……………………………,……………………65 cm
1 Arşın…………………………………….. 68 cm ( 8 urup)
1 Kulaç………………………………………………….1.89 m
1 Berid…………,………………………………………..227 m
1 Eski Mil…………………………………………….1.895 m
1 Fersah………………………….. ………………..5. 685 m
1 Merhale…………………………………………..45.480 m
1 Zirâî Mîmârî (24 Parmak)……………..75.35 cm
Osmanlı Ağırlık Ölçüleri
1 Zerre………………………………………………… .0,0015 gr
1 Krat…………………………………………………….0.20 gr
1 Çekirdek…………………………………………….. 0.40 gr
1 Dank…………..:…………………………………….0.801 gr
1 Dirhem……………………………………………..3.207 gr
1 Miskal………………………………………………4.807 gr
1 Okka…………………………………………………1.282 kg
1 Çeki…………………………………………….225.632 kg
1 Batman…………………………………………….7.692 kg
1 Kile……………………………………. ………………176 kg
GÜNÜMÜZDE KULLANILAN ÖLÇÜLER
Uzunluk Ölçüleri Metre (m)……………………………………………………1 m
Dekametre (dam)………………………………………10 m
Hektometre (hm)……….. ………………………….100 m
Kilometre (km)………….. ………………………1.000 m
Desimetre (dm)……………………………………..1/10 m
Santimetre (cm)…………. ……………………..1/100 m
Milimetre (mm)………… …………………….1/1000 m
Mikron (u)………………………………..1/1.000.000 m
Yüzey (Alan) Ölçüleri
Metrekare( m2)………………………………………….1 m2
Dekametrekare (dam2): Ar (a)………………100 m 2
Hektometrekare (hm2): Hektar (ha)….10.000 m2
Kilometrekare(km2): 100 Hektar…1.000.000 m2
Desimetrekare ( dm2) 1/100 m2
Santimetrekare (cm2)…………………….1/10.000 m2
Milimetrekare (mm2) …………..1/ 1.000.000 m2
Hacim Ölçüleri
Metreküp (m3)…………… …………………………….1 m3
Dekametreküp (dam3).. ……………….1.000 m3
Hektometreküp (hm3) . 1.000.000 m3
Kilometreküp (km3)……………..1.000.000.000 m3
Desimetreküp (dm3)………………………..1/1.000 m3
Santimetreküp (cm3)…. …………… 1/1.000.000 m3
Milimetreküp (mm3) …….1/ 1.000.000.000 m3
Hacim Ölçüleri (Sıvılar için)
Litre (1)…………………………………………………….:…1 /
Dekalitre (dal)…………… ………………………………10/
Hektolitre (hl)…………………………………………1.00/
Kilolitre (kİ)………………………………………….1.000/
Desilitre (dİ)……………… …………………………..1/10/
Santilitre (sİ)…………….. …………………………1/100/
Mililitre (mİ)…………………………………….1/ 1.000/
Ağırlık Ölçüleri
Kilogram kuv (kgf) ……………………….1.000
gf Kental (K) ……………………….100 kg
Ton (T)…………………….. 1.000 kg
Kiloton……………………… ……………………..1.000 ton
Megaton……………………. ……………… 1.000.000 ton
Gram-kuv (gf) …………………. 1/1.000 kgf
Desigram-kuv (dgf) …………………………1/10 gf
Santigram-kuv (cgf)…. ……………………….1/100 gf
Miligram-kuv (mgf) …………………>.1/1.000 gf
Kuvvet Ölçüleri Newton …….. 100.000 dyn
Kilogram-kuvvet…………………………9.81 Newton
1 gram-kuvvet ………………………..981 dyn
Zaman Ölçüleri 1 saat (60 dk)……………. …………………3.600 saniye
1 Güneş günü (24 saat) ……………… 86.400 saniye
1 Güneş yılı (365 gün) ……………3.15x lO’sâıııye
Yüzey (Alan) Ölçüleri
Dönüm ……………………………….919 m2
Büyük dönüm …………………….2.720 m2
1 Hektar……………………. ……..10.779 Dönüm
Cerip (Hektar)…………………..10.000 m2
İran feddanı………………………183.000 m2
Mısır feddanı…………………….1.200 m
Mîmârî arşın kare…………… 0.574 m2
Çarşı arşın kare……………….. 0.462 m2
Endaze kare…………………….. 0.422 m2
Mil kare………………………0.401 Hekta
Acre (Eykır) (4.017 m2)…..0.401 Hektar
Yarda kare…………………..0.8361 m2
Ayak kare……………………….9.290 dm
Inch kare………………………..6.452 cm2
Hacim Ölçüleri
İstanbul kilesi……………………………………… 37 litre
Dolu (Yarım)……………………………………18.50 litre
Şinik…………………………………………………..9.25 litre
Ağırlık Ölçüleri 1 Kile………………………………………….4 şinik 176 kg
1 Şinik………………………………………. 2 kutu 4 okka
1 Kutu…………………………………………………….2 zarf
1 Tıl………………………………………..2 okka 2.564 kg
1 Batman……………………….. 6 okka 3 Tıl 7.692 kg
1 Kantar…………………….22 tıl 44 Okka 56.408 kg
1 Çeki………………….1 Kantar 176 ok. 225.632 kg
1 Londra 400’de 1 çeki 176 dirhem, 564.08 gr
1 Okka……………………………. 400 dirhem 1.282 kg
1 Miskal……………………………….. 1.5 dirhem 4.8 gr
1 Dirhem………………………………… 4 denk 3.207 gr
1 Dank……………………………….2 çekirdek 0.801 gr
1 Çekirdek………………………………….2 kral 0.40 gr
1 Krat……………………….2 buğday 0.2004 gr-20 cg
1 Zerre………………………………………………0.0015 gr
1 Konya çeyreği…………..1………………………… 34 kg
1 Konya kilesi…………………………………………176 kg
İNGİLİZ, AMERİKAN VE DİĞER DEVLET ÖLÇÜLERİ
Uzunluk Ölçüleri ve Miller
Parmak (Inch: Pus)…………………………… 2.540 cm
Ayak (Foot: Kadem): 12 Parmak……….30.48 cm
Yarda (Yard): 3 Ayak…………………………91.44 cm
İngiliz mili (Kara): 5.380 Ayak…..1.609.3 metre
İngiliz mili (Deniz: 6.080 Ayak……. 1.853 metre
Türk mili……………………………………….1.895 metre
Fransız mili…………………………………..1.852 metre
Alman mili……………………………………..7.500 metre
Rus mili…………………………………………7.467 metre
Yunan mili…………………………………..10.000 metre
Coğrafi mil…………………………………… 7.420 metre
Hacim ve Ağırlık Ölçüleri
Yarda küp……………………………………………0.764 m3
Ayak küp: 28.316 dm3………………………..0.028 m3
İne küp……………………………………………16.387 cm3 Litre
Ton: 2.240 libre……………………..1016.05 kg
Libre (Pavund): 16 ons……………………..453.60 gr
Ons (Ounce): 1/16 libre…………………….28.350 gr
Grain…………..:………………………………………..0.65 gr
Short ton (Amerikan): 2.000 libre….907.180 kg
Long ton (İngiliz): 2.240 libre………1016.047 kg
Ons (Ounce-Sıvı)…………….. ……………..0.030 litre
Pint (İngiliz)…………………………………….0.568 litre
Pint (Amerikan)………………………… …… 0.473 litre
Quart (Amerikan)……………………………..0.946 litre
Gallon (İngiliz)…………………………………4.546 litre
Gallon (Amerikan)…………………………. 3.785 litre
Bushel (Amerikan)…………………………35.238 litre
Bushel (İngiliz)………………………………..36.35 litre
Baril…………………………………..!………….119.22 litre