DİZEL MOTORU

DİZEL MOTORU; Alm. Dieselmotor, Fr. Diesel.
İng. Diesel. Kuvvetle sıkıştırılmış hava içine
püskürtülen yakıtla çalışan içten yanmalı bir
motor tipi.
Dizel veya Diesel olarak bilinen bu motor teknikte
büyük güçlere ihtiyaç duyulması sebebiyle
keşfedilmiştir. Gelişmesinde Alman şirketlerinin
büyük faydalan olmuştur. Kara taşımacılığında kullanılan
ilk dizel motorlar 1922’den îtibâren îmâl
edilmeye başlandı. Denizcilikte kullanılan dizellerin
yapımları her ne kadar 1910’da başladıysa da
gerçek mânâda küçük teknelerde kullanılabilen tipleri
ancak 1929’dan îtibâren îmâl edildi. Bu târihlerden
îtibâren kara taşıtlannda istenilen 40-50 beygir
gücünde motorlar yapılmaya başlanmıştır. İkinci
Dünyâ Savaşının başlarına kadar dizel motorları
demiryolu taşımacılığında, traktörlerde, inşâat
makinalarmda, gemilerde, sanâyinin çeşitli alanlarında
güç kaynağı olarak kullanıldıysa da ufak güç
isteyen yerlerde tercih yine benzin motorlarmdaydı.
Günümüzde az masraflı olma özelliğinden dolayı
benzinli motorlara tercih edilmektedir.
Çalışma prensibi: Dizel motoru içten yanmalıdır.
Piston aşağı inerken, silindire hava dolar. Piston
yukap çıkınca bu hava sıkıştırılır. Sıkıştırma
oranı benzininkilerden çok yüksek olup (1, 12 ile
1, 25 arası) mertebesinde olduğu için, havanın sıcaklığı
500°C’nin üstüne çıkar. Piston üst ölü noktaya
yaklaşırken, silindire, üstteki bir enjektör memesinden
yakıt püskürtülür. Yakıt sıkıştırma sonucu ısınmış
olan havayla kanşmca, kendiliğinden tutuşur.
Mazot 80°C’den îtibâren tutuşmaya başladığı için
yangın tehlikesi benzininkine nazaran daha azdır.
Dizel motorların bitkisel yağlardan, tabiî gaz
ve benzinlere kadar akla gelen her yakıta uygulanabilme
özelliği vardır. Fakat dünyâda en çok kullanılan,
ham petrolden elde edilen mazottur.
Dizel motorlarında püskürtme: Mazotun
püskürtülmesi püskürtme memesi ile yapılır.
Açık püskürtme ve kapalı püskürtme olarak iki
türü mevcuttur. Bu tiplerden en çok kullanılan kapalı
püskürtme tipidir.Kapalı püskürtmelerde püskürtülen yakıtın
geçtiği yol bir meme iğnesi ile kapalıdır. Özel bir
yay iğneyi yerinde tutar. Pompa çalışınca mazot basıncı
iğneyi yuvasından kaldırarak mazotu püskürtür.
Püskürtme işi sona erince de yay iğneyi yuvasına
getirerek gaz püskürtülmesini keser. Açık
püskürtme işinde; püskürtme işini gören bir çok delikler
bulunur. Her bir deliğin püskürttüğü yakıt
hüzmeleri birbirleriyle karşılaştıkları ve çarpıştıkları
için yelpaze şeklinde püskürtülür.
Püskürtmeçler, hacimleri 3 litreden fazla olan
dizel motorlarında çok delikli olurlar.
Dizel motorları yapılış şekillerine göre üç bölüme
ayrılır:
1. Yanma odalı dizel motorları: Bu çeşit dizel
motorların silindir kapaklarında özel olarak yapılmış
yanma odaları bulunur. Bu odalara sıkıştırma zamanlarında
gerekli oranda hava sıkıştırılır. Mazot bu
odacık içerisine püskürtülerek yüksek ısı altında
yanması ve pistonları çalıştırması sağlanır.
Bu tip motorlarda mazot püskürtme pompaları
da alçak bir basınçla (santimetrekareye 60-80 kg)
çalışırlar. Bu motorlarda soğuk havalarda motorun
kolayca çalışabilmesi için kızdırma bujileri vardır.
2. Anaforlu dizel motorları: Bu motorların
silindir kapaklarında da birer yanma odaları mevcuttur.
Motorun sıkıştırma zamânında bu odalara belirli
hava sıkışır. Mazot bu yanma odaları ile silindirleri
birleştiren kanalların çok yakınlarına ince tozcuklar
şeklinde püskürtülür. Yakıtın ilk hüzmeleri
yanma odalarına geçerek yüksek sıcaklık altında
kendi kendine ateşlenir ve geri dönerek gerideki yakıtları
da yüksek bir basınç ve anafor altında yakarak
pistonların üst ölü noktadan alt ölü noktaya
doğru itilmesini sağlar. Bu tip motorlar santimetrekareye
120-150 kg basınçla çalışırlar. İlk ateşlemeler
bunlarda da kızdırma bujileriyle yapılır3. Püskürtmeli dizel motorları: Diğer dizel
motorlarına göre yüksek hızla çalıştıkları için daha
verimli motorlardır. Yakıt doğrudan doğruya, diğerlerinden
farklı olarak yanma odasına püskürtülür.
Yanma odalarında santimetrekareye 150-
350 kg bir basınçla sıkıştırılan hava, püskürtülen
yakıtı kolayca yakar ve verimi arttırır.
İki zamanlı dizel motorları: İki zamanlı motorlarda
anamilin bir defa (360 derece) dönmesiyle
çevrim tamamlanır, sâdece yakıt ve hava karışımıyle
çalıştıklarından benzine nazaran daha
verimlidir (Benzinlerde hava+yakıt+yağ karışımı).
Piston, yanmış gaz basıncı ile alt ölü noktaya
doğru inerken emme ve egzoz kapaklarının ağzını
açar. Emme kapağı havayı, pompadan silindire
doğru verir. Bu da egzoz gazlarının aşağı doğru iletilmesine
ve silindirin karışımdaki egzoz deliğinden
dışarı çıkmasına yol açar. Piston yukarı çıkarken,
kapakları örterek, silindirin her tarafını
kapatır ve silindirin üst kısmına yakıt püskürtmeden
önce, temiz havanın sıkıştırılmasını temin
eder. Bu tür sisteme ters süpürme denir.
Tek atışlı süpürmede de, silindirin kenarında
bir emme kapağı vardır. Egzoz gazlan silindirin üst
kısmındaki kapakçıktan dışarı atılır. Bu kapakçıklar
bir tane veya daha fazla olabilir. Kapakçıklar
emme kapağının üstünün açılmasından biraz daha
önce açılır. Bu durumda basınç altında bulunan
gazlar, silindirden dışarı çıkmaya başlar.
Dizel motorların benzine göre üstünlüğü
1. Benzin motorlarında teorik olarak hesaplandığı
kabul edilen % 75 ısı enerjisi, % 25’e yakın
bir işe dönüşebildiği hâlde, bu oran dizel motorlarında
% 65 ısı enerjisinden % 35 gibi faydalı
bir iş elde edilir ki, bu dizel motorlarındaki yüksek
basınç ve ısıdan dolayı verimin benzine göre
% 10 daha fazla olduğunu göstermektedir.
2. Dizel motorlarında beygir saat başına 100-
200 gr civârmda mazot sarfiyâtı olduğu hâlde, bu
durum benzinde 300 gr civârmda seyreder.
3. Çekiş gücü uygulama safhasında dizellerde
daha fazla, benzinlerde daha azdır.
4. Mazotun tutuşma derecesi 80°C’den îtibâren
başladığı hâlde benzinlerde oda sıcaklığında olur.
Bu durum benzinlilerde dizellere göre yangın tehlikesinin
daha çok olduğunu gösterir.
5. Dizel motorlar bitkisel yağlar dahil olmak
üzere benzinin yüksek oktanlısına kadar her türlü
yakıtla çalışabildiği hâlde benzili motorlarda yalnız
benzin kullanılır.
6. Ateşleme donanımı benzine göre daha basit
olduğu için ârızaları daha azdır.
7. Benzinli motorların egzoz gözlerinde daha
fazla C 02 olmasına karşılık dizel motorların egzoz
gözlerinde daha az C02 vardır.8. Dizel motorlarındaki işletme giderleri aynı
işi görecek beıızinli motorlara göre yarıdan daha
azdır.
Kullanıldığı yerler: Ticârî nakliyat taşıtlarında
ve inşaatlarda hemen hemen sâdece dizel
motorları kullanılır. Çoğu lokomotifler dizel-elektrik
tahriği (dizel motorunun mekanik gücünü tekerlekleri
döndüren elektrik enerjisine çevirir) veya
dizel motoru ile çalışır. Zirâî makiııalar. biçerdöver,
traktör ve su motorları hep dizelle çalışır.
Sanâyide kullanılan jeneratör ve kompresörlerin de
Dizelden faydalanılarak çalıştırıldığını söylemek
yerinde olur. Bu motorlar hava veya su ile soğutulabilir.
iki veya dört zamanlı olabilirler.v