DİZANTERİ

DİZANTERİ; Alm. Dysenterie, Fr. Dysenterie
,İng. Dysentery. Şiddetli ishal ile karakterize bir
kalın barsak hastalığı. İki ana şekli vardır: Basilli
dizanteri ve amipli dizanteri. Dizanteri eskiden
beri bilinen bir hastalıktır. Amipli ve basilli dizanteriler
arasındaki ayırım ancak son asırda tesbit
edilmiştir. Önceleri bu iki tip dizanteri birbirine
karıştırılmıştır. Eldeki bilgilere göre dizanteriyi
ilk defâ M.Ö. 380’de İran ordusundaki bir salgm sırasında Herodotus tesbit etmiştir. Askerî hareketlerde,
savaşlar esnâsında, toplumların kötü
beslenme şartları ve göç gibi sağlık kurallarına
dikkat etmedikleri zamanlarda sık sık dizanteri
salgınları görülmüştür. Basilli dizanterinin benzeri
belirtileriyle seyreden amipli dizanteri 1859’dan
sonra ayırt edilmeye başlandı. 1898’de Shiga, Japonya’da
dizanterili hastalardan dizanteri basilini
üretti, şifâ bulduktan sonra, bunların büyük abdestten
kaybolduklarını tesbit etti. Basilli dizanteri
salgınlar yapabilmekte, amipli dizanteri ise tek
tük vak’alar hâlinde görülmektedir.
Basilli dizanteri
Shigella grubu mikroplar tarafından meydana
getirilir. Tek tük vak’alar hâlinde yurdumuzun her
yerinde devamlı olarak vardır. Şartlar müsâit olunca
salgınlar da yapar. Dizanteri basilinin kaynağı
insanlardır.
Bulaşma: Direkt temas ile veya su, besin maddeleri
ile dolaylı yoldan olur. Direkt bulaşmada,
hastanın ellediği kapı tokmaklan, çatal, kaşık, bardak,
havlu ve helâ musluklanndan alman basiller de
söz konusudur. Dizanteriyi hafif geçirenler, yatmaya
ihtiyaç duymadan ayakta gezenler, hastalığı
kolayca yayarlar. Bir insanda hafif hastalık yapan dizanteri
basili, diğer bir insanda ağır bir hastalık
tablosuna yol açabilir. Hastalığı hiçbir belirti vermeden
geçiren dizanteri taşıyıcıları da vardır. Dolaylı
bulaşmada besin maddelerinin mikropla kirlenmesi
durumu görülür. Portör (hastalığı belirti
vermeden taşıyan) satıcı, aşçı, garsonların ve diğer
gıdâ ile uğraşanların basili bulaştırması ile ekmek,
süt, su, salata, meyve gibi pişmeden yenen ve içilen
maddelerden, hastalık kolayca alınmaktadır. Dizanterinin
yayılmasında karasinekler de rol oynar.
Dizanteri salgınları yaz aylarında çıkar. Denize
dökülen lağımlardan kanşan basillerle plajlarda
hastalığı almak mümkündür. Dizanteriye her cins ve
yaştaki kişiler yakalanabilir. Çocuk ve yaşlılarda, diğer
bir hastalığın nekahatinde bulunanlarda, dolaşım
yetmezliği olanlarda, hâmilelerde ve veremli
olanlarda ağır seyreder. Hastalığın kuluçka süresi,
ortalama olarak 3-6 gün arasında değişir.Belirtileri: Kuluçka dönemini tâkiben âni olarak
başağrısı, halsizlik, kusma, titreme ile ateş
yükselir. Karın ağrısı ile birlikte ishal başlar. Hasta
günde 10 ile 120 kere arasında helâya gider.
Büyük abdest içinde kan, balgam ve cerahat mevcuttur.
Dışkılama karın ağrısını tâkib eden buruntuyla
başlar. Arkasından şiddetli bir ağrı ile barsak
muhteviyatı dışarı atılır. Bâzan hasta helâya gidemeden
yatağına dışkılar.
Dilin üstü paslıdır. Hastalık ilerledikçe dil şişer.
Karın muayenesinde kalın barsaklar sucuk gibi ele
gelir ve ağrılıdır. Ayrıca, mide-barsak sindirim salgısında
azalma olduğundan hazımsızlık da ortaya çıkar.
Barsakta gaz vardır. İdrar yaparken yanma,
bazan durdurulamayan hıçkırık vardır. Tansiyon,
hastalığın 2-3. günü düşer, nabız sayısı artar.
Çocuklardaki dizanteri daha değişik seyreder.
Çocuklarda sinir sistemi belirtileri fazladır, huzursuzluk,
durgunluk, havaleyle seyreder. Su kaybı
belirtileri çoktur. Dışkıda balgam boldur. Dışkı
yeşil renktedir. Dizanteri erişkinlerde 10-15
gün sürer. Müzminleşen dizanteri ise gelip geçici
şifalarla senelerce sürebilir. Uygun bir tedâvi ve rejimin
yapılmaması ve basilin husûsiyetlerine bağlı
olarak dizanteri müzminleşebilir. Müzmin dizanterinin
iki şekli vardır:
Dispeptik müzmin dizanteri: Büyük abdestte
kan ve balgam kaybolduğu hâlde ishâl devâm eder.
Besinlerin hazmedilememesi söz konusudur. Büyük
abdest oldukça fenâ kokuludur. Kalın barsakta
ülserli ve kanayan noktalar vardır.
Komplikasyonlar (Hastalığın seyrinde ortaya
çıkabilen durumlar): Makat çevresi apseleri, prolapsus
ani (makatın dışarı çıkması), sidik kesesi iltihâbı,
dizanteri romatizması, göz kapağı mukozasının
iltihâbı (konjiktivit), idrar yolu iltihâbı,
kaslarda felç nâdir de olsa görülebilir. Dizanterilerde
ölüm oranı % 5-10 arasında değişir. Çocuk ve
yaşlılarda fazladır. Türkiye’de dizanteriden ölüm
oranı, batı ülkelerine göre daha düşüktür. Basilli dizanteri
tipik belirtileri ile kolayca tanınır. Fakat
amipli dizanteriden klinik belirtileri ile ayırt edilemez.
Kesin teşhis, büyük abdestten kültür yaparak
dizanteri basilini üretmekle konulur.
Tedâvi: Hasta, yatak istirahatine alınır (hastahânede
yatırmak en uygunudur). Önce beslenmesi
ayarlanır. Bol sıvı verilir. Hasta pirinç çorbası
ile beslenir. Posa bırakan gıdalar verilmez (sebze,
meyve gibi). Midede azalmış bulunan hidroklorik
asit, limonata şeklinde veya özel ilâçlarla tamamlanır.
Yemekten sonra, sindirim enzimleri ihtivâ
eden ilâçlar verilir. Yiyebilen hastalara ekşi elmaların
rendesi faydalıdır. Şiddetli ağrılara karşı;
karın üzerine sıcak su torbaları ve termofor koymak
iyi gelir, geceleri ilâç verilir. İshal azalıp büyük
abdest şekillenmeye başlayınca, ızgara köfte,vitaminleri
de verilir.
Tedâvide ilâç olarak en mühimi, direkt olarak
basil üzerine etkili olan ilâçlardır. Bunlar arasında;
tetrasiklin, kloramfenikol, sulfamidler ve streptomisin
sayılabilir. Bu ilâçlar, mutlaka bir doktorun
denetiminde kullanılmalıdır.
Korunma: Hastalar, sağlamlardan ayrılır, büyük
abdest dezenfekte edilmeden helâlara dökülmez.
Dizanteri nekahetleri ve taşıyıcıları, besin
maddeleri işçiliğinden muaf tutulur. Sular klorlanır.
Sütler iyi kaynatılır veya pastörize edilir, çiğ
sebze ve meyveler temiz ve bol su ile yıkanır. Salgınlar
esnâsında çiğ sebze ve meyve yememelidir.
Besinler kara sineklerden korunmalı, el temizliğine
itina göstermelidir. Korunmada yaygın olarak kullanılan
bir aşısı yoktur.
Amipli dizanteri:
Entamoeba histolytica ismi verilen bir amip tarafından
meydana getirilen, dizanteri şeklidir. Bu
amip, insanlara âit bir parazittir. Bunun bir canlı hareketli
şekli, bir de kist şekli vardır. Tabiatta ancak
kist şeklinde bulunur. Amipli dizanteri tropik ve
subtropik iklim bölgesinde yaygındır. Birinci Cihan
Savaşında Mısır’daki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla
yurdumuza gelmiş ve Anadolu’nun
soğuk sıcak her bölgesine yayılmıştır.
Amibin kaynağı insanlardır. Canlı şekli dayanıksız
olduğundan, bulaşmada önemli değildir.
Bulaşmada dayanıklı olduklarından kistler rol oynamaktadırlar.
Sulara, çiğ yenen besinlere karışarak
hastalığa yol açarlar. Hastalığın bulaşmasında
karasineklerin de rolü büyüktür.
Amipli dizanteri tek tük rastlanan bir hastalıktır.
Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol açmaz.
Ağızdan alman kistler, doku içinde ilerler,
barsakta ülserlere neden olur. Amipler bâzan portal
damar (karaciğer kapı toplardamarı) içine girerek
karaciğere ulaşır, neticede abselere yol açar.
Kan yoluyla ulaştığı, diğer organlarda da apse yapabilir.
Had amipli dizanteri genellikle kistler
alındıktan 8-10 gün sonra ortaya çıkmaktadır.
Belirtileri: Belirtilerin derecesi iklime, kişinin
bünyesine ve amibin cinsine göre değişiklikler
gösterir. Had amipli dizanteri, hastalığın klasik
şeklidir. Belirtiler basilli dizanteriye benzer. Farklı
olarak, bunda genellikle ateş yoktur. Ancak barsakta
gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer
apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yükselir.
Hafif belirtiler ve nöbetlerle tanınmayan amipli dizanteri
veya had safhadayken yeterli tedâvi görmeyen
veya hiçbir hekim tarafından müdâhale
edilmeyen vak’alar müzminleşir. Amip hâli denen
hafif hastalık, müzmin dizanterinin meydana
gelmesinin başta gelen sebeplerindendir. Komplikasyonları:
Barsak gangrenleri, barsak kanamaları
ve delinmeleri, barsakta kanser gelişimi, hepatit
(karaciğer iltihâbı) karaciğer absesi ve diğer
organ abseleri sayılabilir. Amipli dizanteri;
ishal yapan diğer hastalıklarla ve en çok da basilli
dizanteri ile karışır. Kesin teşhis; büyük abdestten
(tâzeyken) alman bir parçanın mikroskopla
incelenip, amiplerin görülmesiyle olur.
Tedâvi: En mühim ilâç emetindir. Chloroquine,
metronidazol de etkilidir. Diğer hususlar basilli
dizanteride olduğu gibidir.
Korunma: En mühim husus, hastalan tedâvi etmek,
portörlük (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel olmaktır.
Diğer hususlar basilli dizanterideki gibidir.