MÜHR-İ HÜM ÂYÛN;
MÜHR-İ HÜMÂYÛN
Alm. Kaiserliches Siégé l (n), Fr. Sceau (m) impérial, İng. impérial seal. Osmanlı pâdişâhlarının kullandıkları mühü- re verilen ad. Pâdişahlann mühürlerine ’Tuğra” denir. Mutlak vekil olduklarını belirtmek için sadrazamlara da verilen bu mühürlere “Mühr-i şerif’, “Hâtem-i vekâlet” de denilirdi. Vezirlere mühür vermek Abbasî halifelerinde ve Türk hükümdarlarında da âdetti. Osmanlı pâdişâhlarından mühürleri görülenlerin en eskileri, Sultan İkinci Bâ- yezîd Han ile Yavuz Sultan Selim Handır. Tahta geçen Osmanlı sultanı dört mühür ha- zırlattırırdı. Biri zümrüt, üçü altından olan bu mühürlerde sultanın kendi isimleriyle babalarının isimleri ve bunların üzerinde de “El-muzaffer dâ- imâ” yazılıydı. Hükümdâr değişince tuğra gibi mühürler de değişir, eskileri alınıp saray hazînesine konurdu. Dört köşeli ve diğerlerine göre daha küçük olup, zümrütten yapılanı, pâdişâh tarafından yüzük şeklinde kullanılırdı. Diğer üçü beyzi şekilde altından olup, biri sadrâzamda, İkincisi hasoda- başmda, üçüncüsü de harem-i hümâyûn hazinedârı olan kadın efendide bulunurdu.
Mühr-i Hümâyûn ilk önceleri yüzük şeklindeydi. Daha sonraları sadrâzamların zincire bağlı bir kese içinde boyunda taşımaları âdet hâline geldi. Mühr-i Hümâyûn vazifeden alman sadrâzamdan alınır, saraya çağırılan yeni sadrâzama verilirdi. Vazifeden alman sadrâzam seferde ise veya herhangi bir sebeple Mühr-i Hümâyûn zâyi olmuş ise, bu durumda has odabaşındaki mühür geçici olarak alınır, yeni sadrâzama verilirdi. Sadrâzam mühürü almadıkça pâdişaha vekil sayılmazdı. Sadrâzamların kendi isimleri yazılı mühür ilk defâ Keçecizâde Fuâd Paşa tarafından 1861-1862 senesinde kullanılmıştır. Bundan sonra sadrâzamların daha önce imzâ yerine kullandıkları “Sah” işareti yerine mühür kullanmaları âdet oldu. Pâdişahlar, parmaklarında yüzük şeklindeki Mühr-i Hümâyûnu mâliye tarafından kendilerine takdim edilen şahsî para ve bâzı muayyen haraç ve sâirenin tesliminde, teslim aldığına dâir imzâladığı makbuzlarda kullanırdı. Mühr-i Hümâyûn OsmanlI saltanatının sonuna kadar kullanıldı.